Tímarit Máls og menningar - 01.03.1977, Síða 89

Það kvað vera fallegt í Kína
menn drógust aftur úr öðrum í sjálfvirkni og tölvutækni — þetta hafa þeir
sjálfir viðurkennt síðar.
f) Það er einnig ljóst að menningarbyltingin þrengdi mjög að listum
og bókmenntum í Kína. Eg efast ekki um að það sé af einlægni að lista-
fólk og höfundar hafa mjög tekið undir fordæminguna á Tsjang Tsjing,
ekkju Maós, fyrir ráðsmennsku hennar á þessum sviðum og látið í Ijós
vonir um aukna fjölbreytni. Þegar allt menntalíf tekur mið af sífellt
ágengari og þrengri spurningum um það hvað sé gagnlegt alþýðu, þá mun
sá endir verða, því miður, að menn hætta að skrifa og semja. Eftir verða
5—6 nýjar, pólitískar óperur sem sýndar eru um allt land, fáeinar kvik-
myndir, sáralítið er þýtt af erlendum bókum, bókaútgáfa er að mestu
bundin við kennslugögn, rit Maós og dæmisögur um góða og rétta hegðun.
En á vissu skeiði menningarbyltingar er ástandið þessu líkt. Ef til vill
spyrja menn sem svo: Hvað gerir það til þótt bókmenntir hverfi af vett-
vangi samfélagsins um smndarsakir? Það er að vísu rétt að það er erfitt
að mcela þann skaða. En það má færa góð rök að því að það sé í raun og
veru skaðlegt ef bókmenntir og listir hætta að gegna hlutverki sjálfskönn-
unar og sjálfsgagnrýni samfélagsins og teljast ekki annað en uppeldistæki
í mjög þröngum skilningi. Þær verða fljótt gagnslausar einnig sem slíkar.
Þegar sem mestar og háværastar kröfur vom gerðar til nytsemdar bók-
mennta í Sovétríkjunum gerðu þær einmitt minnst gagn. Þær gáfu svo
fegraða og þar með ósanna mynd af samfélaginu að menn blátt áfram
vöndust af því að lesa samtímabókmenntir — lásu þeim mun meira af
sígildum verkum í staðinn.
g) Af öllum efasemdum um ágæti hinnar kínversku reynslu hafa efa-
semdir um utanríkisstefnu síðari ára verið háværastar. Sú utanríkisstefna
hefur sínar ágæm hliðar — t. d. hafa kínverjar hlotið mjög lofsamlega
dóma fyrir það hvernig þeir hafa staðið að aðstoð við Tansaníu og Zambíu.
En margt hefur mönnum þótt undarlegt í kínverskum utanríkismálum,
einkum þeim sem telja sig vinstrisinna. I Angóla smddu kínverjar við
bakið á sömu hreyfingum og Bandaríkin. Þeir hafa kallað byltinguna á
Kúbu „borgaralega“ og höfðu mjög neikvæða afstöðu til alþýðufylkingar-
stjórnarinnar í Chile. Þeir hafa haldið uppi lofgjörð um Efnahagsbanda-
lagið og hægriposmla eins og Franz-Josef Strauss og aðra þá sem vilja efla
Nato sem mest.
Það væri barnaskapur að draga af þessu þá ályktun að kínverskir for-
ystumenn hafi sérstakan áhuga á að .hjálpa kapítalískum stórveldum eins
75