Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Qupperneq 26

Tímarit Máls og menningar
Lárus og Gunnar eru báðir á slóðum Fást-goðsögunnar og ofurmennis-
hugtaks Nietzches í túlkun sinni, en Arnar Jónsson og Leiksmiðjan
forðuðust þann skilning í uppfærslu sinni á Galdra-Lofti hið sögufræga ár
1968. Eyvindur Erlendsson leikstýrði. Leikhópurinn lagði áherslu á æsku
Lofts eins og Jóhann Sigurjónsson ætlaðist til og hafnaði Fáststúlkuninni
sem hafði gert Jóhanni sjálfum lífið leitt allt frá upphafi. Jóhann gerði ráð
fyrir að Loftur væri 21 árs í leikritinu, „ungur og óráðinn", en strax í
fyrstu uppfærslu verksins krafðist leikstjórinn þess að persónan yrði gerð
minnst fimm árum eldri svo að hún félli að þeim Fástsskilningi sem hann
lagði í hana. Jóhann lét undan.3
Loftur Arnars Jónssonar er taugaveiklað ungmenni, til hans eru gerðar
kröfur úr öllum áttum, kröfur um ákvarðanir og ábyrgð. Hann víkur sér
undan þeim af því að hann veit ekkert hvað hann vill. Ráðleysi hans og
örvænting vex eftir því sem kröfurnar verða eindregnari, uns bilið milli
ofstækisfullra hugmynda hans og veruleikans verður óbrúanlegt, þá missir
hann vitið og deyr.
Þessa túlkun telur Jón Viðar mjög góða en vill þó bæta um betur og
undirstrika hið þjóðfélagslega svið verksins og þátt þess í örlögum Lofts.
Loftur er nefnilega skólapiltur á Hólum og stéttskipt samfélag bisk-
upssetursins getur verið táknmynd samfélagsins. Þeir sem hafa yfir Lofti
að segja eru biskupinn og ráðsmaðurinn á staðnum, faðir hans. Þeir tveir
eru fulltrúar hugmyndafræði (trúar) annars vegar og efnahagslífs hins
vegar. Þeir gera hvor sínar kröfur sem fara ekki saman í orði en prýðilega á
borði, ef maður stundar ekki mjög mikið út í pólitísk eða siðferðileg
„smáatriði". En það gerir Loftur, segir Jón Viðar. Hann hvorki getur né
vill ganga að hræsnisfullum leikreglum auðvaldsþjóðfélagsins, sem þó eru
hluti af honum sjálfum, hann vill ekki troða annað fólk niður til að komast
sjálfur af — en þó gerir hann það. I þessu felst mótsagnakennd uppreisn
hans, klofningur og tortíming.4
Og þá erum við komin með fjórar mismunandi túlkanir á Galdra-Lofti,
fjögur svör við því hvað „þjái svona þunglega hann Loft?“ En nú ber svo
við að svörin vekja ekki færri spurningar en þau svara. Allar þessar
túlkanir eiga það nefnilega sammerkt að þær leitast við að búa til rökfast-
an, sannfærandi heildarskilning á leikriti sem virðist búa bæði yfir rök-
leysum og þversögnum. Þessar túlkanir svara hreint ekki nógu vel grund-
vallarspurningum eins og: Hvers vegna laðast, eða sogast Loftur að því
„myrkri“ sem hann óttast um leið svo mjög? Elskar eða hatar Loftur
Steinunni? Elskar hann Dísu í raun? Hvað með föður hans? Af hverju
hrekkur Loftur undan öllum kröfum sem til hans eru gerðar? Hvað vill
hann eiginlega, hvers óskar hann sér og hvers vegna? Og síðast en ekki síst
288