Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Side 117

Blómstrandi kvendýr
margt) og er hún trúlega fáguð af þessari (innri) baráttu við náttúruöflin.
Ennfremur sýnast þessi þunglamalegheit eiga rætur í bókmenntaarfi þjóð-
arinnar og virðingu fyrir einhverju „rótgrónu“ villimannaeðli. (Þegar
útlendingar eru að henda gaman að íslendingum og segja við þá: „Þið eruð
víkingar“ þá hlýnar þeim um hjartarætur og færast þá oft í aukana). Þetta
þjóðareinkenni hefur af íslenskum listvinum verið uppnefnt „ástríða“,
„eldur“, „flug“, eða ef ósjálfráð skrift menningarskriffinnanna fær alveg
að ráða ferðinni: „snilligáfa“. Islenska kergjan og æðruleysið eru (að
mörgu leyti) karl- og kvenkyns form ofannefndra þunglamalegheita.
Þriðja uppsprettan er antarböndin eða xttarsamfélagib sem hér teygir
angana víðar og býr yfir meira afli vegna fámennis (og dreifbýlis) en gerist
hjá flestum öðrum þjóðum. Það góða við það er, að það lítur út fyrir að
vera gætt miklu umburðarlyndi gagnvart mannlegum breyskleika svo sem
fylliríum, framhjáhöldum, hjónaskilnuðum, vanskilum og smáglæpum.
Að hinu leytinu er það furðu sjálfhverft, stendur oft í vegi fyrir heilbrigðri
framrás og beitir þá útskúfunar- eða einangrunartilburðum til að bægja
aðsteðjandi „hættum“ frá. („Svartir sauðir“ hafa ætíð verið algengir á
Islandi, og víðsvegar í þjóðlífinu hafa samansaumuð „ættarveldi" löngum
grafið um sig). En gagngerust áhrif ættarsamfélagsins íslenska er að finna í
„listinni" í hinum heimilislega tón (eða vingjarnlega masi) þjóðlegra fræða.
(A seinni árum hefur komið fram skrýtin samsuða „einangrunarhræðslu“
og „ættarsamfélags" í hinu svokallaða „þjóðháttapoppi“ sem hefur m.a.
stungið sér niður í list, auglýsingum, skemmtiiðnaði, áhuga á „gömlu“ og
víðar).
A okkar tímum stefnir í að listasaga síðustu 20 — 30 ára verði skráð í
þessum „stíl“ þjóðlegra fræða, (eins og flest sem hefur verið skrifað um list
hérlendis fram að þessu) sem minnir á íslenska þýfið, þ.e. hvorki tún né
hólar. Þar er flest skoðað utanfrá og þegar listin á í hlut eru listamennirnir
vegnir og metnir en verkin látin fúna „óséð“ á haugum.
Þegar íslenskir listamenn (og aðrir) leiðast út í einhver afbrigði „þjóð-
legra fræða“ eða „þjóðháttapopps", vanalega um og uppúr fertugu, eru
þeir trúlega (kannski ómeðvitað) að endurgreiða ættarsamfélaginu það
sem því ber fyrir að hafa umborið breyskleika þeirra. (Sem sjaldan er
nokkuð verra en fyllirí, leti eða lauslæti).
V.
Myndlist sem slík er fyrst og fremst vísindi um myndmál, og niðurstöður
þeirra vísinda eru um hegðun (eðli) forma á myndfleti. (I þessu sambandi
379