Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Qupperneq 46

Tímarit Máls og menningar
afturhvarfs frá hinum róttækasta módernisma. I það minnsta eru þeir fáir sem
reynt hafa að ganga lengra í því að segja (ekki) sögu en Joyce í Finnegans Wake
sem út kom fyrir um hálfri öld (1939).21
I deilum um tengsl módernisma og póstmódernisma í sagnagerð gleymist
svo iðulega að gaumgæfa hlut raunsæis á okkar öld, þeirrar hefðar sem helst
varðveitir sjálfa frásagnarlistina. Það eru einhver óhjákvæmileg tengsl milli
sagnagerðar og sjálfs eðlis tungumálsins. Málið er flokkunarkerfi veruleikans
og við komum ekki síst lagi á hann með því að segja um hann sögur. Að tala er
oftar en ekki að segja frá og við metum frásagnir með hliðsjón af því hvernig
þær endurspegla þann veruleika sem við berum kennsl á með hjálp tungu-
málsins. Getur verið að við séum að upplifa „endurkomu sögunnar" eins og
sumir hafa haldið fram?22 En hvað varð um listina að segja góða sögu? Hafði
módernisminn allt að því gengið af henni dauðri? Felst póstmódernisminn
kannski í endurvakningu sagnalistar? Var nýraunsæið, svo nefnt sé dæmi úr ís-
lenskri bókmenntasögu, ef til vill póstmódernismi? Það kom með sögur úr
samtímanum, að því er virðist óáreitt af módernisma þeim sem gengið hafði yf-
ir frá og með miðjum sjöunda áratugnum. Þá vakna líka spurningar um hefð-
bundið raunsæi almennt, en það hefur verið afar lífseigt í bókmenntum Vestur-
landa á öldinni og getur raunar hiklaust talist ráðandi straumur í sagnagerð allt
fram á okkar daga.
En þeir talsmenn póstmódernisma sem boða endurvakningu sögunnar eftir
hrakninga hennar í módernismanum vilja þó fæstir láta bendla sig við „gamal-
dags“ raunsæi. Bandaríski höfundurinn John Barth mælti fyrir munn margra í
grein sem birtist árið 1980, þar sem hann heldur því fram að póstmódernistar
„samhæfi" raunsæi og módernisma. Þeir dragi lærdóm af hvorumtveggja en
hefji sig um leið upp yfir þær andstæður sem ríkt hafi á milli þessara bók-
menntastrauma. Þessi samhæfing hefur að hans mati fært okkur endurnýjun
eða endurnæringu sagnagerðar.23 Margir hafa einnig verið sammála um eitt
helsta dæmið sem Barth nefnir um slíka endurnýjun: skáldsöguna Hundrab ára
einsemd eftir Gabríel García Marquez. Hún er frægasta dæmið um „furðu-
raunsæið" eða „töfraraunsæið" suður-ameríska sem mikillar hylli hefur notið á
Vesturlöndum. Sagan á það sameiginlegt með módernisma að hún kærir sig oft
kollótta um röklegt samhengi og jarðbundna endurspeglun veruleikans, en
jafnframt dregur hún lesandann inn í sannfærandi heim þar sem hann fellst á
samsömun þá með lesefninu sem hefðbundin sagnalist byggir á.
Ef póstmódernismi felst í slíkri samhæfingu, hvar má sjá hennar stað í ís-
lenskri sagnagerð? Kannski í Hjartad býr enn í helli sínum eftir Guðberg
Bergsson, sem sækir sér „félagsfræðilegt“ viðfangsefni og vandamálapólitík í
nýraunsæið og „segir söguna" en gerir um leið úr henni táknræna furðuferð
um hellisskútann Reykjavík? Eða í Grámosinn glóir eftir Thor Vilhjálmsson,
þar sem myndbreytandi sýn módernistans beinist að íslensku sögusviði og
söguefni sem virðist kalla á „epískan" skilning? Eða í sögum Einars Más Guð-
436