Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Page 127

nauðsynlegt að segja frá mönnunum
er settu fram hugmyndirnar. Með
því móti kemur oft fram í leiðinni,
hvernig hugmyndir mannsins eru í
raun og veru háðar umhverfi hans,
samfélagi og ýmsum viðhorfum sem
eru yfirleitt ekki talin til vísinda, að
minnsta kosti ekki í seinni tíð.
(II. 93)
Eg get vel fallist á það að sögurnar um
þessa vísindamenn veiti innsýn í tengsl
vísinda og samfélags og tel þetta full-
nægjandi rök fyrir því að fjalla um æfi
og störf þessara manna fremur en að
segja aðeins frá kenningum og hug-
myndum. Onnur rök fyrir þessari með-
ferð sögunnar eru svo þau að flestum
þykir líklega skemmtilegra að lesa um
menn en málefni. Kaflarnir númer sex
til tíu eru líka allir býsna skemmtilegir
aflestrar.
Helsti ókostur þess að segja vísinda-
söguna svona sem ævisögur nokkurra
einstaklinga er kannski sá hvað margir
liggja óbættir hjá garði. Einkum sakna
ég tveggja manna sem mér þykir að
hefðu átt að fá stutta umfjöllun eins og
Brúnó og Brahe. Þessir tveir eru Eng-
lendingurinn William Gilbert (1544-
1603) sem m.a. rannsakaði segulmagn
og setti fram hugmynd um að jörðin sé
risastór segull og Hollendingurinn
Christiaan Huygens (1629-1695) sem
auk þess að leggja sitt af mörkum til
stærðfræði og stjörnurannsókna full-
komnaði tvö af mikilvægustu verkfær-
um stjörnufræðinga, sjónaukann og
klukkuna. Einnig sakna ég greinargerð-
ar fyrir þróun stærðfræðinnar. En
stærðfræðin er, ásamt kíki og klukku,
með mikilvægustu tækjum stjarnvísind-
anna. Þorsteinn minnist að vísu á
Evklíð (um 330 f. Kr.), Applóníos frá
Umsagnir um bxkur
Perga (fd. um 261 f. Kr.), Napier (1550-
1617) og Descartes (1596-1650). En mér
finnst að þessir menn mættu fá meira
rúm sem og fleiri stærðfræðingar, eins
og til dæmis Simon Stevin (1548-1629),
sem fann upp á því að rita tugabrot eins
og við gerum enn í dag, og Francois
Viete (1540-1603), sem tók upp á því að
nota bókstafi til þess að tákna breytileg-
ar eða óþekktar stærðir. Ef til vill hefði
verið heppilegt að greina frá þróun
þeirrar stærðfræði sem gerði sigur
sólmiðjukenningarinnar mögulegan í
sérstökum viðauka. Alla vega finnst
mér að sagan sé ekki full sögð nema
sagt sé frá því helsta sem gerði Kepler
og Newton og fleiri brautryðjendum
nútímastjörnufræði mögulegt að rök-
styðja kenningar sem var ómögulegt að
setja fram öld fyrr.
Af þeim sexmenningum sem sagt er
frá í sjötta til tíunda kafla fær Galíleó
lang mest rúm, eða meira en 100 blað-
síður. Fer mest mál í að segja frá deilu
hans við andleg yfirvöld á Ítalíu. Sú frá-
sögn er öll býsna vönduð og sýnir
skilning á málstað beggja. En hví skyldi
Þorsteinn eyða svo löngu máli í að segja
frá þessari deilu? Varla vegna þess eins
að þarna gerðist harmleikur sem Sófó-
kles og Shakespeare hefðu báðir getað
verið fullsæmdir af. Hann hlýtur að
telja að þessi deila skipti miklu fyrir
framvindu þeirrar sögu sem hann er að
segja. Ég neita því ekki að hún kunni að
hafa skipt töluverðu, þarna var um sjálf-
stæði vísindanna að tefla. Mér þykir þó
sem Þorsteinn hefði mátt útskýra betur
hvers vegna hann telur þessa deilu svo
mikilvæga. Það er næsta ljóst að and-
staða kirkjunnar hindraði ekki að kenn-
ingar Galíleós breiddust út. Sennilega
hefur hún þó orðið einhverjum víti til
517