Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Page 105

Atburðarásin er mun hraðari en áður enda gegn-
ir hún nú meginhlutverki. Lesandanum finnst
um stund að hann hafi villst inn í annað verk.
Það er í þessum hluta sem Thor Vilhjálmsson,
hinn hugsjónamikli rómantíker, kemur á óvart
þegar hann víkur frá sér hinum myndræna og
ljóðræna stfl. Textinn fyllist af snerpu og mikilli
hörku enda er sjónum lesanda nú beint að þeim
hrottaskap og fólsku sem geta gert lífið að and-
styggð. Ofsi þessa síðari hluta kemur eins og
þungur dynur eftir hina kyrru og fremur trega-
fullu frásögn fyrri hlutans en líkt og þar er það
kímnin sem léttir á þunganum. Hlutar verksins
tengjast á þann veg að persónur fyrri hluta koma
að einhverju leyti við sögu í þeim síðari.
Persónusköpun verksins er fjölskrúðug og
sannfærandi, byggð á allsnjallri skynjun á
mannlegu eðli. Helst mætti finna að svipleysi
hins skáldhneigða leigubílstjóra, sem kalla má
aðalpersónu verksins. Hann erfull deyfðarlegur
og vekur ekki sama áhuga og aðrar persónur, en
þetta nær þó aldrei að veikja verkið svo nokkm
nemi.
Minningar, atburðir
Náttvíg er verk sem er ofið úr minningasafni
persóna og þær minningar kljúfa sífellt hinn
eiginlega söguþráð. Allar aðalpersónur verks-
ins em bundnar minningum sínum. Stundum er
líkt og þær finni tilvist sinni ekki samastað
öðmvísi en þar. Minningar þessara persóna birt-
ast í verkinu á tvennan hátt: í upprifjun þeirra
sjálfra innan hinnar eiginlegu sögu og í inn-
skotsköflum verksins sem eru skáletraðir.
Innskotskaflamir gegna nokkurs konar lykil-
hlutverki í verki Thors. í þeim er lýst minning-
um sem hafa á sér blæ hins óraunverulega,
minningum sem gætu verið eins konar skáldleg
og draumkennd skynjun viðkomandi persónu á
því sem einu sinni var. I þessum köflum virðist
ekki ætíð Ijóst hvaða persóna talar hverju sinni.
Þar virðist verkið liggja vel við höggi, það
sýnist óþarflega flókið og sundurlaust. Sú hugs-
un kann að hvarfla að lesanda að hann fái ekki
höndlað verkið, geti aðeins leitað huggunar í
myndríkum stíl sem ætíð gleður. En í verkinu er
margt mikilvægt falið sem smám saman kemur
í ljós við nákvæman lestur.
Þeir sem kjósa sinn söguþráð og engar refjar
geta að sönnu sleppt innskotsköflunum en ekki
að skaðlausu því skilningur á sögunni byggir að
meginhluta á viðurkenningu á mikilvægi þeirra.
I innskotsköflum bókarinnar má finna
ákveðna upphafningu á hinu harmræna í mann-
legri tilvist. Svo voldug er sú tjáning, svo mikilli
tign er hún gædd að hluti verksins verður að óði
til þeirrar vegavilltu hetju sem það segir mann-
inn vera. En afar mörgu í hinum eiginlega sögu-
þræði er beinlínis beint gegn þeirri upphafn-
ingu. I verkinu öllu tekst því á tveggja heima
sýn og þar birtast stef og ftrekanir sem gefa
verkinu mikið og veglegt vægi.
Fegursti hluti innskotskaflanna er minning
leigubílstjórans um ástarfundi með stúlkunni á
kránni, þeirri sem síðar vann vígið. Sú minning
felur í sér fagra og rómantíska upphafningu á
ástinni sem virðist einstaka sinnum gera elsk-
enduma líkari svipum en mannverum þar sem
þeir sameinast náttúrunni eða líða inn í ljós-
mynd og verða hluti af sýn hennar. Ástin reynist
þó harmræn þar sem henni er ætlað að bregðast.
Orð hennar verða loks full af ásökunum og
hörku. Eftir stendur þó að eitt sinn unni maður
konu sem sagðist eiga þúsund andlit og fékk um
stund að líta hið eina sanna andlit hennar. Og í
því þunglyndislega verki sem Náttvíg vissulega
er, þá reynist þetta ef til vill bjartsýnasta niður-
staðan, það að til var fullkomlega einlæg stund
þegar tvær manneskjur náðu því að þekkja hvor
aðra. Sumum kann þó að þykja lítið til bjartsýni
þeirrar niðurstöðu koma því í hinum eiginlega
söguþræði ræðast hinir fyrrverandi elskendur
aldrei við, virðast varla þekkjast. Þar, líkt og svo
víða í verkinu, er lesandinn knúinn til að taka
afstöðu til þess hvort hann metur meira, stað-
reyndir vemleikans eða vægi minninganna.
í innskotsköflum bókarinnarerminningin um
ástina það stef sem einna mest ber á. Dauðinn
er það sömuleiðis. Minningar af dauða á sjó
TMM 1991:2
103