Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 88

versjónum“, svo notað sé hnyttið orðalag
Hallgríms Helgasonar í prýðilegum ritdómi
(TMM 1992:1). Og besta persónusköpun í
íslensku bókmenntaverki síðasta árs fædd-
ist með þessum kúnstuga kaupamanni sem
tíðkar að mæla spakmæli til lítillar stúlku
um leið og hann rekur ofan í hana tunguna.
Þetta verk Guðbergs er skrifað af mikilli
kunnáttu, enda er fagmaður á ferð, en það
er samsett úr nokkuð ósamstæðum köflum.
Upphafskaflar verksins eru afar fagrir,
stemmningsríkir og ljóðrænir. Þeir búa að
undurfallegum og myndrænum náttúrulífs-
myndum. Þar eru einnig næmar lýsingar á
skynjun og hugleiðingum ungrar stúlku um
samband lífs og náttúru. En eftir þá kafla
liggur leiðin niður á við, allt þar til kemur
að „kálf'skaflanum" sem á líkast til eftir að
verða sígildur. Þar er trúlega kominn snilld-
arlegasti bókmenntakafli þessarar vertíðar,
beittur og fullur af kaldranalegri kímni.
Hann er svo hittinn og hnyttinn að hann
vekur í senn hlátur og hroll. Frásögnin af
héraðsmótinu er hins vegar bæði ófyndin
og klisjukennd og vinnur verkinu lítið gagn.
Einstaka þætti hefði mátt vinna af meiri
vandvirkni og má nefna frásagnir af óléttu
og fóstureyðingu heimasætunnar sem eru í
ruglingslegu samhengi. Lokakafli bókar-
innar er áhrifamikill en þó er líkt og hann
komi úr öðru verki, allt annars eðlis og
virkar því eins og stflbrot.
Svanurinn er mun gloppóttara verk en
gagnrýnendur vilja vera láta, en einstaka
þættir verksins standa vissulega undir
miklu lofí því þeir búa að afburðaskáld-
skap.
***
Ég upplifði expressionismann í Þýskalandi
og súrrealismann í Frakklandi. Hver hefur
heyrt um það nú? Það eina sem lifir er vel
skrifaður texti.
Halldór Laxness
(sjónvarpsviðtal)
Innan íslenskrar skáldsagnagerðar er
ríkjandi stefna sem kveður á um ákveðna
fagurfræðilega úrvinnslu efnis ásamt
léttleika í framsetningu. Það er þessi
áberandi léttleiki sem gerir það að verkum
að bókmenntaverk síðari ára eru læsileg og
búa yfir umtalsverðu skemmtigildi. Þau
skáldverk sem hér voru til umfjöllunar falla
innan þessa ramma. Þau búa að ákveðinni
fyrirmynd sem er aðeins ein af mörgum
sem hægt er að notast við þegar semja á
sögu. Þær eru til fleiri og það má ekki
gleymast. Fjölbreytni í efnisvali og
úrvinnslu er ætíð æskileg en ósk þess efnis
þarf ekki (og á ekki) að byggja á einhliða
fordæmingu á þeirri bókmenntastefnu sem
er ríkjandi meðan sú stefna skilar af sér
verkum sem hafa skáldskapargildi.
Það er hægt að setja fram endalausar
kröfur um að rithöfundar sinni ákveðnu efni
eða einbeiti sér að ákveðnum boðskap en
það verða aldrei annað en dægurkröfur.
Þegar frá líður eru skáldverk metin út frá
listrænu gildi.
Efni þeirra skáldverka sem hér voru til
umræðu er sótt víða að. Gyrðir Elíasson
veidr sýn í hulda heima sem flest okkar
vildu gjaman að væru sýnilegir berum aug-
um. Kristín Omarsdóttir er í heimspeki-
legum og stundum glettnislegum vanga-
veltum um samskipti (eða samskiptaleysi)
manna. Guðmundur Andri fliugar vanda
tveggja kynslóða og kemst ekki að bjart-
sýnni niðurstöðu. Guðbergur Bergsson seg-
86
TMM 1992:2