Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Síða 57

FRUMMYNDIN SEM HVARF
skiptir það listamanninn ekki lengur mestu máli að einhver af verkum hans
séu geymd í kjöllurum listasafna frekar en einhvers staðar annars staðar,
heldur varðar mestu að verkin séu sýnd og um þau fjallað í sýningarskrám,
tímaritum og bókum. Staðsetning verksins, sagði hann, er aukaatriði.
Ef listaverk eru búin til með þetta í huga verðum við að endurmeta mikið
af því sem hingað til hefur verið talið fram um listir. Hvert er til að mynda
markmið listamannsins með vinnu sinni? í hefðbundinni listaumræðu
hefur verið talið að markmið hans sé verkið sjálft eða að minnsta kosti
sýningin, þetta augnablik þegar verkið og áhorfandinn hittast augliti til
auglitis. En nú verðum við að velta því fyrir okkur hvort þetta er ekki bara
leið listamannsins að einhverju öðru marki; aðferð hans til hafa áhrif á eða
taka þátt í einhverri umræðu þar sem verkið sjálft þarf ekki endilega að vera
til staðar.
Kannski er þetta líka ástæða þess hve mikið af samtímalistinni virðist
hverfult. Stór hluti listsýninga skilur ekkert áþreifanlegt eftir sig annað en
skrif gagnrýnendanna og ljósmyndirnar sem prentaðar eru með þeim. Starf
listamannsins virðist þá ekki miða að því að framleiða listaverk, heldur að
hleypa af stað umræðu sem síðan er hægt að halda áfram án tilvísunar í
listaverkið, frummyndina. Umræða er fyrsta og síðasta takmark slíkrar
vinnu, meðan listsýningin er aðeins eins konar tæki. Hún er stiginn sem
listamaðurinn notar til að klifra upp að takmarki sínu og þegar hann hefur
náð því dregur hann stigann upp á eftir sér.
Þetta viðhorf er auðvitað ekki aðeins að finna hjá listamönnum. Það er
orðið útbreitt hjá sýningarstjórum og safnvörðum, en mörgum þeirra fínnst
ekki einu sinni þurfa að hafa nein listaverk þegar listsýningar eru settar upp.
Þegar listaverkin sjálf eru hverful er kannski ekki óeðlilegt að þeim verði á
endanum sleppt alveg, eða næstum alveg.
Slíkt er auðvitað aðeins öfgadæmi, en með því að losa gagnrýnina undan
beinni tilvísun í listaverkin erum við engu að síður aðeins að staðfesta það
sem er og hefur ávallt verið eðli orðræðunnar: Hún er að miklu leyti óháð
því sem hún vísar til. Orðræðan á sér sitt eigið líf og hún getur borið
merkingu án þess að sú merking sé bundin einhverju öðru. Hverful listaverk
— innsetningar, performansar, hugmyndalist — draga aðeins fram það sem
hvort eð er á við um jafnvel efnismestu höggmyndir: Að hvort sem okkur líkar
betur eða verr þarf ekki endilega að mæla umfjöllun við það sem fjallað er um.
Það væru auðvitað ýkjur að halda því fram að listaverk eigi ekki heima í
umfjöllun um listir, líkt og það er út í hött — eða í mesta lagi fýndið — að
setja upp listsýningu án listaverka. En það væri kannski nær sanni að segja
að listaverkið hafi ekki endilega forgang í umfjölluninni. 1 stað þess að vera
TMM 1997:1
47