Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Blaðsíða 52

Jón Proppé
Frummyndin sem hvarf
Vangaveltur um uppruna í myndlist
Erindi flutt á ráðstefnu um myndlistargagnrýni í Norræna húsinu í Reykja-
vík 19. til 22. september 1996
Markmiðið með þessu erindi er að reyna að skýra að nokkru
samhengi lista og gagnrýnnar listaumræðu; að velta upp ýmsum
spurningum varðandi tengsl listaverka og texta. Til að nálgast
viðfangsefnið vil ég byrja á því að rifja upp eitt af þrálátari vandamálum sem
listheimspeki þessarar aldar hefur fengist við, vandamál sem kynnt var til
sögunnar með þessum orðum:
Listaverk hefur í raun alltaf mátt endurgera. Allt sem menn búa til
geta menn endurgert.1
Með þessari setningu hóf Walter Benjamin ritgerð sína um stöðu listaverks-
ins nú þegar má endurgera það og fjölfalda með tæknilegum aðferðum.
Hann bendir á það að þótt listaverk hafi gegnum tíðina verið endurgerð af
ýmsum ástæðum — til að þjálfa lærlinga, til að auka við eða breyta myndum,
eða til að seðja græðgi falsara — þá hefur tæknileg íjölföldun verksins
einhverja allt aðra merkingu. Þar kemur tvennt til, að verk sem þannig er
endurgert getur náð mun meiri útbreiðslu en ella, og að það er á einhvern
hátt öðru vísi í eðli sínu, hversu vel sem endurgerðin tekst. Fjölfölduð
eftirmynd verksins hefur ekki þá „áru“ sem einkennir frummyndina.
An þess að kafa of langt niður í skoðanir og röksemdafærslur Benjamíns
frá millistríðsárunum, getum við velt því fyrir okkur hvernig frummyndir
og eftirmyndir tengjast nú á dögum. Við hljótum vissulega að viðurkenna
að fjölfölduð eftirmynd er allt annað en til dæmis eftirmynd lærlings af verki
meistara síns, hvað þá eftirmynd meistarans sjálfs af eigin verki. Hver slík
eftirmynd er einstök og frábrugðin frummyndinni á einhvern hátt, hversu
nákvæm sem hún er. Jafnvel fölsuð mynd er nær frummyndinni en eftir-
prentunin, nema hún sé illa fölsuð, en þá skiptir hún hvort eð er engu máli.
Einfaldast væri þá að segja að slíkar eftirmyndir líkist frummyndinni í því
42
TMM 1997:1