Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Blaðsíða 132

RITDÓMAR
hér tákn þess sem hann á sameiginlegt
öðru fólki, það skín eins á alla og það er
eins og mannssálin með sína dimmu
hlið. En það gefur jafnframt til kynna
fjarlægð og einsemd og vísar á bældan
sársauka í bernsku:
„Amma hans hafði kennt honum að
þekkja muninn á minnkandi og vaxandi
tungli, þegar hann var drengur. Þegar
hann spurði hana hvort tunglið væri líka
svona hjá mömmu hans í Svíþjóð.
„Vinstri vaxandi, hægri minnkandi,“
sagði hún þá og minntist ekki á mömmu
hans. En núna blikaði það eins og ekkert
hefði í skorist, yfir háleitum hugsunum
og launráðum líka, yfir lífi og dauða,
réttlátum og ranglátum. Þarna starði það
á borgina og húsin og . . . Vilhjálm, son
hans.“ (117)
Eftir að Tómas auðgast kemst hann í
kynni við Frakka nokkurn, Pian að nafni,
sem er eins konar ímyndarhönnuður
(faðir hans var klæðskeri og hann er það
í yfirfærðri merkingu) og fær það verk-
efni að skapa Tómasi nafn í tilbúnum
heimi hinna ríku. Öll er sú lýsing vel
heppnuð og lifandi. Sama er að segja um
háðska meðhöndlun höfundar á íslenska
heildsalanum Gils Thordersen og bóka-
útgefandanum Hólmgeiri Gústafssyni,
en kaflarnir um þá varpa enn nýju ljósi á
Tómas sem nýríkt „lottófífT og duglaust
„nóboddí“.
Einfaldur söguþráður bókarinnar er
fleygaður af draumum Tómasar og hug-
leiðingabrotum sem hann skráir hjá sér.
Hvort tveggja veitir innsýn í sálarlíf
Tómasar og í draumunum er stundum
að finna forboða að vandræðum hans.
Sjálfur virðist hann ófær um að ráða þá
þrátt fyrir öll sín heilabrot um merkingu
tilverunnar. Þeir opna engar dyr fyrir
hann þótt þeir tengist þýðingarmiklum
atvikum í lífi hans.
Tómas elur með sér draum um að
stjórna sinfóníuhljómsveit og auðæfi
hans og Frakkinn Pian gera honum kleiff
að láta hann rætast. f textanum tengist
þessi áhugi foreldramissi hans í bernsku.
Hann hafði lært á píanó sem drengur, en
hætt því um fermingu, „stuttu eftir að
móðir hans hvarf‘ (20). Á unglingsárun-
um lætur hann sig oft dreyma um að
stjórna heilli hljómsveit. Þannig taka
draumórar við af iðkun af eigin rammleik.
Lyklar koma aftur og aftur við sögu,
þar á meðal í ósjálfráðum skrifum
Tómasar undir áhrifum viskídrykkju:
„Ég segi: skuggarnir lengjast og lykl-
arnir hætta að ganga að skránum. Þegar
þið standið fyrir framan dyrnar og farið
í vasann eftir kippunni — ekki í fýrsta
sinn, ekki í annað sinn — og mundið
lykilinn að skránni og hugsið til þess að
komast inn fyrir í hlýjuna, þar sem kaffið
bíður í boUa á borðinu við mjúka stólinn,
þegar þið standið þar, þá segi ég: skráin
er breytt. Og þið reynið, þið stingið lykl-
inum í hana og skiljið ekki hvað hefur
gerst, skiljið ekki að þið eruð ekki vel-
komin lengur.“ (55)
Slík innskot miðla þeirri kennd
Tómasar að hann sé utanveltu í heimin-
um, en hér er líka vísað til þess að skó-
kassi með lyklum varð Tómasi eins kon-
ar uppbót fyrir föðurmissinn í bernsku,
hann verður merki um bældar kenndir:
„Hann sótti styrk í þennan kassa, sér í
lagi þegar krökkunum í hverfinu datt í
hug að spyrja hann hvar pabbi hans væri.
Þá hljóp hann inn til sín, opnaði kassann
og handlék hvern lykilinn á fætur öðr-
um, uns hann róaðist. Hugsaði um sól-
eyjarnar sem spruttu á leiðinu í Skaga-
firði. Og goluna sem strauk grasið þegar
hann fór þangað um sumarið með
ömmu sinni.“ (39)
Þannig eru á haganlegan hátt tengd
saman brot víða í textanum sem lesandi
verður að raða saman til að fá fyllri lýs-
ingu á Tómasi. Sagan leynir því á sér þótt
hún geti ekki talist margbrotið verk. Og
hún er prýðilega skrifuð, þar er vel geng-
ið frá lýsingum og samtölum. Hins vegar
geldur bókin þess hve frásagnarfléttan er
rýr og fyrirsegjanleg. Stundum hvarflar
það að manni að höfundur sé að reyna
að sameina það að skrifa afþreyingar-
122
TMM 1997:1