Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Síða 35

Á BÁÐUM ÁTTUM
jaðrinum og höfum ekki tekið þátt í að leiða þá umræðu. Þetta er orðræða
miðjunnar um miðjuna, ef mér leyfist að orða það svo, sjálfhverfar hugleið-
ingar þeirra sem eru vanir að leiða umræðuna og staðfestir einfaldlega
yfirburði þeirra sem geta leyft sér að fremja táknrænt sjálfsmorð, án þess að
það hafi minnstu áhrif á tilvist þeirra eða stöðu í heiminum — þvert á móti,
sá sem er í þessari aðstöðu og segir: „ég er einskis virði“, er að leiða öðrum
fyrir sjónir að hann sé gagnrýnni en allir aðrir, heiðarlegri en allir aðrir og
dýpri en allir aðrir, og þar af leiðandi meira virði en allir aðrir.
Þessi útúrdúr hér í upphafi er fyrst og fremst ætlaður sem fyrirvari til að
við einföldum ekki um of þá hugmynd sem við gerum okkur um hvað það
þýðir að vera á jaðrinum. Landfræðileg staða okkar skiptir kannski minnstu
í þessu sambandi, sérstaklega í dag þegar samgöngur og upplýsingaflæði
verða sífellt auðveldari.
Gagnrýni hinnar persónulegu sýnar
Til að skilja þá aðstöðu sem myndlistargagnrýni er í þá verðum við að líta
örstutt til baka og skoða við hvaða aðstæður myndlistargagnrýni birtist hér
á landi. Myndlist sem sérstök starfsgrein er nýtilkomin hér á landi og að
meira eða minna leyti að erlendri fyrirmynd. Það er ekki fýrr en á þessari
öld sem til verður sérhæfður og menntaður hópur myndlistarmanna, sam-
bærilegt við það sem gerist í nágrannalöndunum. fslensk nútímamyndlist
eftir íslenska myndlistarmenn birtist við sögulegar kringumstæður þegar
samfélagið gengur í gegnum pólitískar og efnahagslegar breytingar, þar sem
íslendingar þurftu að sýna það og sanna fyrir sjálfum sér og öðrum að þeir
væru í stakk búnir til að standa á eigin fótum og þar sem tilkoma myndlistar
var eðlilegt skref í rétta átt.
En jafnvel þótt íslendingar hafi steypt sér út í að gera sjálfa sig að fullgildu
þjóðfélagi með öllu því sem fylgir, þá er ekki laust við að því hafi fylgt nokkur
kvíði og óöryggi gagnvart stöðugu flæði erlendra siða — kvíði fýrir því sem
koma skal og óöryggi gagnvart því sem ekki er vel þekkt. íslendingar hafa
þurft að sannfæra sjálfa sig um að þeir hafi stjórn á hlutunum, og þeir hafa
fundið til valds síns með því að eignast hlutina—og gefa þeim íslenskt nafn.
íslendingar hafa því aldrei látið eftir sér að eignast hluti. Reyndar hafa þeir
einstakt gaman af því að kaupa það sem er nýtt, nútímalegt og háþróað, enda
trúa menn því að þjóðfélag sem á slíka hluti hljóti jafnframt að vera nútíma-
legt og háþróað.
En þetta er kannski ekki alveg jafn einfalt þegar myndlist er annars vegar.
Tungan og bókmenntirnar hafa verið álitnar hornsteinninn í sjálfstæðisvit-
und þjóðarinnar. í listsköpun birtist því á táknrænan hátt það sem gerir
TMM 1997:1
25