Skáldskaparmál - 01.01.1994, Qupperneq 23

Spássíukrot
21
■«rK [áf UujJ
em etó (A nmli breþ' n) j*]/. .
wt pflj Knarrv t) 1)*5 vil tc TWtpvm Jýrþ b«l
ctUuv tjyít V ttw-.n jW2«t). r&uw »ó» oj:
mpn KýHa. ná |>» fefer og. Ctj j,crr <claK.nj- ftjiju
twn« ÍJ+a poeox tmno i? tlxtS «rc n& «
r.ngrJV. esrm Itanmrfrmity ac wáþa u vaflttj r(n
s VfCft-' aMur nttM ffpfoa tt bonft. aaga^juttnijrtrmij
Mynd 9: Codex Regius. Gl. kgl. sml. 2365 4to,
bl. 24 (ca 1270). HárbarSsljóS. Tvöfaldar mæl-
endamerkingar: 1.4: þ.q. á innri spássíu.
(Myndin er birt með leyfi Arnastofnunar,
Reykjavík.)
Mynd 10: Codex Regius. Gl. kgl. sml. 2365 4to,
bl. 25 (ca 1270). Tvöfaldar mælendamerking-
ar: 1.3: .h.q. (Hárbarðr qvað) inni í textanum,
.þ.q. (Þórr qvað) á hægri spássíu. (Myndin er
birt með leyfi Árnastofnunar, Reykjavík.)
Þessi aðferð hefur greinilega verið notuð af ásettu ráði í sumum samtalskvæðun-
um, og sérstaklega í samtalskvæðum sem voru ort undir ljóðahætti. Sums staðar
sést þetta illa í Konungsbók vegna þess að blöðin hafa verið skorin niður sem þýðir
að merkingarnar, eða hluti þeirra, sem voru skrifaðar á ytri spássíur hafa horfið.
En þessi aðferð hefur tvímælalaust verið notuð við Skírnismál og Vafþrúðnismál í
báðum handritunum, og við Hárbarðsljóð, Lokasennu, Fáfnismál og að minnsta
kosti í upphafi Helgakviðu Hjörvarðssonar (1 -4 v. og 7-8 v.) í Konungsbók. Dæmi
um þetta er á mynd nr. 8.
Aðferðin byggist á einföldum eins stafs styttingum á nöfnum, auk stafsins „q“
fyrir „qvað“, og er keimlík því sem sést í handritinu af Le mystere d’Adam. Það var
ekki óalgengt hér á landi að setja punkta á eftir styttingum (meira að segja punkta
fyrir ofan línumar; sjá Hreinn Benediktsson 1965, 87), og það var auðsjáanlega
einnig notað erlendis. En notkun spássía fyrir mælendanöfn á Norðurlöndum á
þeim tíma var afar sjaldgæf. Þetta sést ekki í öðrum handritum frá Norðurlöndum
eins og verður sýnt fram á hér á eftir.
Eins og þegar hefur verið minnst á, voru spássíumerkingar notaðar af ásettu
ráði við sum kvæðanna eins og gert var í Le mystere d’Adam og Babio. Sama aðferð
var greinilega ekki notuð við Baldurs drauma sem eru á milli Hárbarðsljóða og
Skírnismála í AM 748 handritinu og vantar mælendanöfn. Sama gildir um
Alvíssmál í Konungsbók. Spássíumerkingar virðast heldur ekki hafa verið notaðar
við Reginsmálsem undirstrikar, að mínu mati, að Reginsmálog Fáfnismálha.fi ekki
verið ein heild upphaflega (Gunnell 1991, 250-255). Það er líka augljóst að
spássíumerkingarnar voru skrifaðar um leið og textinn. Það sést á skriftinni og
ekki síst á því að þegar tvær ræður byrja í sömu línu, eins og gerist stundum í
Hárbarðsljóðum, er nafn seinni ræðumanns sett inn í sjálfan textann eða á hina
spássíuna eins og sést á myndum nr. 9 og 10. Eins og þegar hefur verið minnst á
er gripið til sama ráðs í Codex Bembinus handriti af verkum Terentiusar auk Le
mystere d’Adam og Babio.
Notkun spássíumerkinga er athyglisverð af ýmsum ástæðum. Þær eru mjög
óhentugar í upplestri vegna þess að á hægri blaðsíðum eru nöfnin rituð eftir að
ræðurnar hefjast. Auk þess undirstrikar aðferðin að þessar stuttu kynningar,