Sagnir - 01.06.2016, Page 216
Með fiskveiðifrumvarpinu 1987 var brotíð blað í sögu fiskveiðistjórnunar
á Islandi. I fyrsta skipti frá því að fiskveiðar voru takmarkaðar ákvað
Alþingi að þjóðin, þ.e. íslenskir ríkisborgarar í heild sinni skyldu verða
lögbundnir eigendur fiskistofnana samkvæmt fyrstu grein frumvarpsins. En fólust
í greininni meiriháttar breytíngar á eðli eignarréttar innan aflamarkskerfisins, sem
er betur þekkt sem kvótakerfið? Máttí skilja ákvæðið með tæmandi og ótvíræðum
hættí, eða máttí túlka það á fleiri en einn veg? Þessar spurningar eru einfaldar og
hnitmiðaðar en svörin persónubundin og umdeild; sameignarákvæðið var og er
umdeilt enn nú á dögum.
Hér á eftir verður hin umdeilda sameignargrein kynnt og hún sett í samhengi
við eldri lög um tilgang fiskveiðistjórnunar í ljósi þess að takmarka þurftí fisk-
veiðar. Ákvæðið var samið í stjórnartíð Sjálfstæðisflokks, Framsóknarflokks og
Alþýðuflokks sem myndað höfðu ríkisstjórn sumarið 1987, en Alþýðuflokkurinn
samþykktí stjórnarsamstarf á þeim forsendum að sameignarákvæði um nytjastofna
sjávar yrði að lögum. Sameignarákvæðið mátti túlka sem einskonar viðurkenningu a
sjálfgefnum sannindum um þjóðareign, eða sem heppilegt orðalag sem væri aftur a
mótí í mótsögn við sjálft fiskveiðikerfið eins og það var útfært. Til að varpa frekara
ljósi á þann túlkunarvanda þarf að greina þá orðæðu sem skapaðist við þings-
umræður árið 1987 því á Alþingi öðlaðist samfélagsgagnrýnin rödd í gegnum deilur
þingmanna. Greiningartæknin er í formi orðræðugreiningar (discourse analysis) og
fyrirbærafræði (phenomenology), ásamt útskýringum á hagfræðilegum oglögfræði-
legum skilgreiningum þar sem við á tíl að dýpka skilning á umfjöllunarefninu. Að
lokum verður því persónulega svarað að gamni hvort hin íslenska þjóð hafi í raun
eignast nytjastofnanna við Island árið 1987.
Byrjað á byrjuninni
Aflamarkskerfið var samþykkt sem heildstætt fiskveiðistjórnunarkerfi á Alþiug1
árið 1983, en frá og með árinu 1984 var kerfið starftækt í eitt ár í senn. Það þýddi að
Alþingi þurftí að endurskoða kerfið og samþykkja það á ný á næsta þingi árið 1984.
Hið nýja fiskveiðikerfi tók við af svokölluðu skrapdagakerfi sem hafði verið við lýð1
síðan árið 1977, en það byggðist á leyfilegum heildarafla fiskistofna með sérstökum
banndögum við veiðar — en þessu kerfi er best lýst sem „fyrstur kemur, fyrstur
fær“ á mannamáli. Ráðleggingar Hafrannsóknastofnunar um leyfilegan veiddan
heldarafla úr hverjum fiskstofni voru og eru meginforsenda aflarmarkskerfisins,
sér í lagi aflahorfur þorskstofnsins sem hefur verið einhver mikilvægasta fiskteguno
á íslandsmiðum síðustu áratugi — það var þó sjávarútvegsráðherra sem at0
lokaorðið um leyfilegan heildarafla. Ef fram kom að minnka þyrftí þorskaflann
sérstaklega töldu helstu andstæðingar kvótakerfisins það iðulega tíl marks uffl aC
kerfið virkaði einfaldlega ekki nógu vel, en það var raunin við þingsumræður aö
1987.1 Deilum um sjálfbærni fiskveiða innan aflamarkskerfisins — þ.e. takmörkun
1 Nytjastofnar sjávar og nmbverfisþattir 1987 (Reykjavík 1987), bls. 63-65. Hafrannsóknastofnunin vildi draga ur
heildarafla þorsks um 60.000 tonn fyrir árin 1988 og 1989, eða úr 360.000 tonnum niður í 300.000 tonn.
v 216