Sagnir - 01.06.2016, Side 247

Ólafur Ragnar Grímsson, forseti íslands, í ávarpi til sagnfræðinga í ársbyrjun 2006,
„jafnvel svo afgerandi að þau sem nú gera garðinn frægan blikna í samanburði.
Landnámsmenn yfirgáfu ættaróðul í öðrum löndum og héldu hingað í óvissuna,
gerðu úr óbyggðum dölum blómlegar sveidr, lögðu grundvöll að samfélagi laga og
réttar sem þúsund árum síðar vekur enn aðdáun víða um heim ,..“* * 7
Meint svik með Gamla sáttmála 1262 lifa h'ka enn í heimi stjórnmálanna. Þannig
sagði Davíð Oddsson, ritstjóri Morgunblaðsins, sumarið 2009 að það samkomulag
sem þá lá fyrir um lausn Icesavedeilunnar við stjórnvöld í Bredandi og Hollandi
mætd kalla „einhver hryllilegustu mistök í samningsgerð sem gerð hafa verið frá því
árið 1262“.8 Nokkrum vikum síðar hélt Sigmundur Davíð Gunnlaugsson því fram
að í sjálfstæðisbaráttunni hefði „50 þúsund Islendingum ekkert [þótt] sjálfsagðara
en að við fengjum sjálfstæði og þeir voru tilbúnir að berjast fyrir því og taka mikla
áhætm og jafnvel tilbúnir að vitna í 600 ára gamla sáttmála máli sínu til stuðnings".9
Þessi dæmi sýna hvernig sagan er notuð í pólitískum tilgangi. Lidu sem
engu virðist breyta að sagnfræðingar og annað sérfrótt fólk dregur margt í efa
sannleiksgildi fornra rita um hetjur sem riðu um héruð í samfélagi laga og réttar.
Eins er efast um að Gamli sáttmáh hafi skipt sköpum, að hnignun hafi ríkt öldum
saman út af údendri kúgun eða að þjóðin hafi verið sameinuð og reiðubúin að
hætta miklu í sjálfstæðisbaráttunni. Frá sjónarhóh margra sagnfræðinga er sagan
því greinilega misnotuð.
Og beita ráðamenn ekki h'ka fjárhagslegu valdi sínu til að breiða út eigin
söguskoðanir? Skemmst er að minnast ásakana um sh'kt í sambandi við verk eins
og Forsœtisráðherrabókina og aldarafmæli Heimastjórnar árið 2004. Vissulega er það
íhugunarvert. Sjálfúr samdi ég efni fyrir hvort tveggja, var ekki ritstýrt á nokkurn
hátt og veit að sumt í þeim skrifum vaktí lida hrifningu þeirra sem vildu hafa
söguna mjög slétta og fellda. Ekki má gera of mikið úr því og vissulega vissi ég til
hvers var ædast af manni.
Sagan og atvinnulífið
I heimi viðskipta og atvinnulífs getur hðin tíð hka verið nýtt, ekki beinh'nis í
póhtískum tilgangi heldur fjárhagslegum. „Hreinleiki“ Islands og íslendinga, sem
rekja megi aftur tíl landnáms og sambúðar manns og náttúru æ síðan, hefur þannig
Torfbærinn sem mælikvarði á gang íslandssögunnar“. Erla Hulda Halldórsdóttir (ritstj.), íslenska söguþingid
30. maí— l.júni2002. Ráðstefnurit II (Reykjavík 2002), 144-160, hér 146.
7 „Utrásin: Uppruni - einkenni - framtíðarsýn. Fyrirlestur forseta Islands Ólafs Ragnars Grímssonar í
fyrirlestraröð Sagnfræðingafélagsins 10. janúar 2006.“ http://forseti.is/media/files/06.01.10.Sagnfrfel.pdf
8 „Davíð Oddsson: Ekki setja þjóðina á hausinn,“ wmtf.mbl.is 4. júlí 2009
http://www.mbl.is/frettir/innlent/2009/07/04/ekki_setja_thjodina_a_hausinn/. Ég ræddi um notkun
Gamla sáttmála og Sturlungaaldar almennt í stjórnmálabaráttu samtímans á fyrirlestri hjá Miðaldastofu
1- okt. 2015. Sjá: „Sundrung og svik: Sturlungaöldin sem vopn í stjórnmálabaráttu okkar daga -
Guðni Th. Jóhannesson“, https://www.youtube.com/watch?v=Ji7XecNwgig.
9 Sigmundur Davíð Gunnlaugsson um ríkisábyrgð á lántöku Tryggingarsjóðs innstæðueigenda
og fjárfesta. 137. löggj.þ. — 136. mál, 59. fundur, 28. ág. 2009,
http://www.althingi.is/altext/raeda/137/rad20090828T092112.html.
247