Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 22

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
22 TMM 2017 · 2
Römm er sú taug
Stórbruninn sem kom upp í Hótel Reykjavík aðfaranótt 25. apríl varð til
þess að borgarsamþykkt bæjarins lagði blátt bann við byggingu timburhúsa
í þéttbýli.66 Ætlunin var að sporna við bruna af þessari stærðargráðu í fram-
tíðinni og fyrir vikið runnu upp nýir tímar í byggingarframkvæmdum hér
á landi.67 Eftirspurn eftir húsnæði í bænum jókst jafnt og þétt og hafist var
handa við endurbyggingu í bænum nær samstundis. Þjóðinni hafði áskotn-
ast nokkur stríðsgróði í viðskiptasamningum við Breta og síðar Kanann og
menn voru stórhuga um framkvæmdir. Ný hús voru reist í stað þeirra sem
brunnu, þrí- og fjórlyftar randbyggingar – samfelldar húsaraðir – út að
götu. Með þessu lagi var stefnt að því að gera miðbæinn þéttbyggðari og ýta
undir borgarbraginn. Miðbærinn var að fá á sig nýja mynd, verða eins konar
„steinbær“ eins og það var kallað í fyrirsögn í Morgunblaðinu 7. júní 1915.
Steinsteypuöld gekk í garð.68
Á sama tíma og steinsteypuöld hefst á Íslandi fær Guðjón álitlegan ferða-
styrk fyrir tilstilli eins prófessorsins við skólann svo hann geti ferðast um
Noreg og Svíþjóð. Þar ver hann sumrinu í rannsóknir á byggingarlist þessara
þjóða en í stað þess að snúa aftur til Danmerkur að þeim loknum heldur
hann heim til Íslands. Ástæðuna telja flestir vera brunann í Reykjavík en eins
má vera að andlát systra hans tveggja hafi orðið þess valdandi að hann snýr
heim.69 Við heimkomuna buðust Guðjóni mörg verkefni. Ein fyrsta bygging
hans frá þessum árum var Verslunarhús Nathan og Olsen á horni Austur-
strætis og Pósthússtrætis. Það sýnir að menn hlutu að hafa borið talsvert
traust til Guðjóns því byggingin var þá „mesta steinsteypuhús, sem fram að
þeim tíma hafði verið reist á Íslandi“.70 Húsið ber auk þess námsárum Guð-
jóns í Danmörku glöggt vitni en hann hafði eins og fyrirrennarar hans verið
alinn upp við að beita sögustílnum fyrir sig, leita fyrirmynda „hvaðanæva
úr tíma og rúmi“.71 Nýbarokkið bar hæst í Kaupmannahöfn þegar Guðjón
dvaldi þar og áhrifin eru greinileg í húsinu.72 Með þeirri byggingu markar
hann á vissan hátt skil í þróunarsögu miðbæjarins frá skipulagssjónarmiði.
Þar gerir Guðjón sitt ítrasta til þess að sýna í verki þau gildi borgarbyggðar
sem hann hafði kallað eftir í áðurnefndri blaðagrein frá 1912. Þar að auki var
mikið lagt í tækjabúnað hússins. Sérstök rafstöð var reist til þess að sjá því
fyrir orku – þar sem rafmagnsveita bæjarins var ekki komin til sögunnar –
og lyfta sett í húsið, en hvort tveggja var nýmæli í íslenskum byggingum.73
Guðjón sýnir snemma hvert hugur hans stefnir því hann reynir að sjá
fyrir sér heildarmyndina þegar í upphafi verks. Hann hugsaði hús Nathan
& Olsen sem hluta af stærri heild en ekki eitt afmarkað verkefni.74 Hann
hugsaði sér húsið sem anga af „skipulagðri byggð kringum Austurvöll, þ.e.
veglegra bygginga, að jafnaði sambyggðra, sem ramma skyldu inn völlinn
[…]“.75 Hann sá meira að segja fyrir sér að hornið á Austurstræti og Póst-
hússtræti yrði að eins konar borgarhliði, sem vísi inn í bæinn. Í þá daga