Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 106

Á r n i B e r g m a n n
106 TMM 2017 · 2
Eftir umskiptin miklu
Spyrjum þessu næst: hver voru áhrif þessara tveggja merku höfunda á það
hvað úr byltingunni varð?
Majakovskij lagði sig mjög fram um það að hafa sem mest að segja um þá
hluti. Eftir að byltingarþjóðfélagið fær frið til að festa sig í sessi telur hann sér
skylt að snúa sér að því að ala lýðinn upp í réttum anda. Kvæði hans verða
á víxl glaðklakkaleg ádrepa á eða þreytuleg umkvörtun um „smáborgara-
skap“ og „skrifræði“ og fáfræði og valdhroka nýrra embættismanna. Maja-
kovskij reynir auk þess að halda fram rétti skálda, ekki bara til að „þjóna
byltingunni“ heldur og til að hafa sitt að segja um framvindu hennar, „vera
leiðtogi fólksins“ eins og segir í kvæðinu Talað við skattheimtumann um
skáldskap. Og í kvæðinu Fullum hálsi gerir hann upp framlag sitt og líkir
ljóðlínum sínum við
riddaralið
orðheppninnar
með flugbeittar lensur
rímsins á lofti
sem hafi þeyst „sigursælt“ fram í baráttu næstliðinna tuttugu ára. Þó var það
svo, að bæði skáldinu og öðrum fannst oft að allur þessi mikli kvæðaflaumur
bæri lítinn árangur. Enda var Majakovskij sjálfur einatt eins og milli steins
og sleggju. Í raun er hann sífellt að ítreka þá einföldu hugsun að „stefnan
er góð en mennirnir bregðast“ eins og svo margir talsmenn meiriháttar
hreyfinga hafa borið fyrir sig og verður sú afsökun fyrr en síðar daufleg og
máttvana. Skáldið glutrar niður hikleysi og dirfsku fyrirbyltingaráranna og
umskiptatímans mikla. Heróp og vígorð breytast í klisjur um dragbíta og
framapotara sem ekki eru enn nógu „meðvitaðir“ eða þroskaðir fyrir nýtt
líf, eða þá um stéttaróvininn í felum sem allt illt vilji byltingunni. Svo hafnar
skáldið eftir dauða sinn í öfugsnúnu hlutverki: Stalín taldi sér hentugt að
lýsa því yfir að Majakovskij hefði verið og yrði mesta skáld Sovéttímans. En
um leið var í reynd allt annað gert í menningarpólitík en hugur skáldsins
stóð til. Með hertri ritskoðun og einni opinberri bókmenntastefnu (sósíal-
realismanum sem komið var á með stofnun Sovéska rithöfundasambandsins
árið 1934) var dregið úr mögulegu ádrepuhlutverki skáldskapar vegna kröfu
sem stefnumótendur og valdhafar gerðu til skálda um jákvæðni og bjartsýni.
Um leið gerist það að talsmenn hinnar opinberu stefnu halda á lofti hefðar-
hyggju og agnúast út í bókmenntalega tilraunastarfsemi eins og þá sem
fútúristar fóru af stað með. Um sjálfa þróun sovétbókmennta má segja að
miklu heldur væri Tolstoj tekinn sem fyrirmynd í starfi skáldsagnahöfunda
en Maja kovskij í ljóðlist.
Sumt í arfi Majakovskij hlaut að hafa neikvæð áhrif á ýmsa þætti í sov-
éskri menningarumræðu og listalífi. Áhersla hans á nauðsyn þess að gera líf