Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 142

U m s a g n i r u m b æ k u r
142 TMM 2017 · 2
svo sem endasleppu símtali hans við
Geirmund sjálfan, og gengur hún eins
og rauður þráður gegnum alla bókina,
kannske mætti segja að hún myndi sér-
stakt „lag“ í verkinu (sjá um það hér á
eftir). En hún er athyglisverð í sjálfu sér,
burtséð frá öðru.
En hvaða aðferðum getur Bergsveinn
beitt til að ráða þessar áleitnu gátur? Ef
skyggnst er inn í þá vistarveru sem
hann hefur valið sér, mæta augunum
fyrst kort með áfestum teiknibólum
hingað og þangað, og koma þar einna
skýrast fram þær hliðstæður sem eru
milli aðferða Bergsveins og hugmynda
hinna frönsku sagnfræðinga og sögu-
spekinga. Fræðimenn „Annálahreyfing-
arinnar“ lögðu nefnilega höfuðáherslu á
landafræði sem ein mikilvægustu hjálp-
arvísindi sagnfræðinnar, ekki af því að
allir atburðir sögunnar „gerast einhvers
staðar“, eins og menn hafa alltaf gert sér
grein fyrir, heldur af því að í augum
þeirra gat hún leitt í ljós sitt af hverju
sem annars var hulið. Eitt af því sem
þeir vildu rannsaka sérstaklega voru
leiðir og leiðakerfi fyrri tíma, þessi
atriði gáfu þeim mikilvægar upplýsingar
um atvinnulíf og jafnvel sitthvað fleira,
svo sem útbreiðslu kviksagna og orð-
róms.
Þessi rannsókn leiða og leiðakerfis er
upphafið að fræðimennsku Bergsveins í
verkinu og að vissu leyti burðarásinn,
því svo virðist sem hún fleyti honum
lengst áfram. Þetta tekur hann skýrt
fram sjálfur strax í upphafi verksins:
Einhvern tíma upp úr 1990 (…) afritaði
ég stórt kort af Vestfjörðum og hengdi
það á korktöflu. Mér til gamans fór ég að
merkja staði á kortinu með teiknibólum
þegar ég komst að því að þar hefði búið
fólk sem samkvæmt heimildum tilheyrði
liði Geirmundar.
Brátt fór áhugavert mynstur að koma
í ljós, mynstur sem ég tók að efast um
að sagnaritarar miðalda hafi nokkru
sinni komið auga á: Staðsetning þeirra
jarða sem tilheyrðu Geirmundi þjónaði
greinilega hagnýtum tilgangi. Býlin
stóðu við ýmsar götur og gamla fjallvegi
frá Hornströndum, en alla vegi bar að
sama stað; höfuðbóli Geirmundar við
Breiðafjörð! Það rann upp fyrir mér að
líklega hefðu vegirnir verið nýttir til
vöruflutninga og þar sem vegirnir voru
margir og nýttir af fjölda manns, benti
það til þess að um dýrmætan varning eða
afurðir hefði verið að ræða.“ (bls. 22–23).
Þetta er þó ekki allt og sumt, því þegar
hann lítur aftur til þessarar vinnu sinn-
ar með „teiknibólur og þolinmæði“
bætir hann við:
Síðar ferðaðist ég um nokkrar af þessum
heiðargötum til að sjá sjálfur hvort það
væri rétt til getið að þetta væru vegir sem
hentuðu fyrir umferð klyfjaðra hesta.“
(bls. 280).
Landafræðin kemur höfundi að enn
frekari notum því hann gerir saman-
burðarrannsókn á örnefnum í Roga-
landi í Suðvestur-Noregi og í landnáms-
kjarna Geirmundar til að fá nákvæmari
upplýsingar um uppruna hans, og geng-
ur þá útfrá þeirri staðreynd að útflytj-
endur fara ekki aðeins með muni sína
með sér heldur hafa þeir líka oft á tíðum
örnefni með í farteskinu (sbr. bls. 41).
Og því má einnig bæta við að vettvangs-
rannsóknirnar gengu lengra en það eitt
að þræða heiðargötur, höfundur spreytti
sig líka við lýsisbræðslu, og væri hætt
við að ýmsir sagnfræðingar myndu ekki
spjara sig vel ef ætti að prófa þá í slíkum
verknaði.
Á þennan hátt má fá mikið magn af
upplýsingum sem ekki lágu áður ljósar
fyrir, en með þeim er þó ekki enn fengið
svar við hinum ýmsu tilvistarspurning-
um höfundar, eftir er að gera úr þeim
samfellda sögu. Til þess kann hann eina