Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 146

U m s a g n i r u m b æ k u r
146 TMM 2017 · 2
2014 hjá forlaginu Sögu, séu stef og til-
brigði við stef áberandi stílbragð. Það er
músík og póesía í texta raunvísinda-
mannsins Valgarðs. Kannski er þetta ein
merkasta íslenska bókin frá árinu 2014,
m.a. einmitt vegna þess að vísindamað-
urinn og skáldið mætast í einu og sama
verkinu.
Og áður en lengra er haldið slæ ég
fram fullyrðingu: Þetta er síðasta sjálfs-
ævisagan á Íslandi sem lýsir því hvernig
var að alast upp í fornöld. En við það má
svo bæta að höfundurinn var kominn á
jarðýtu 14 ára: tækniöldin hafði ruðst
inn í hina köldu paradís norðursins,
Höfðahverfi í Grýtubakkahreppi.
Við skulum dansa
Sjálfsævisaga er þetta vissulega, sbr.
kaflaheiti eins og Veröld æsku, Táning-
ur í veraldarkönnun og Fullvaxta. En ef
litið er á bókartitilinn, þá á hann ekkert
skylt við sjálfsævisögu. Ævisagan er
nokkurs konar bindiefni þessa verks
sem spannar mun stærra svið og minnir
okkur á að við erum, þrátt fyrir allt,
ekki ýkja langt frá steinaldarmanninum
í þroska; það er til dæmis grunnt á
grimmdina í okkur (bls. 22). Í verkinu
glymur reyndar þessi bjalla andvara-
leysis og veisluglaums: „Við skulum
dansa fram í dauðann,“ svo vitnað sé í
eitt ljóða Jóhannesar úr Kötlum.
Valli litli vex upp á norðurhjaranum,
fer síðan að heiman til náms og starfa
og haslar sér völl í f lóknum fræðum
raunvísinda í Reykjavík þar sem hann
krufði á einu ári á annað hundrað líka
og kynnti sér sögu viðkomandi; þar var
nú allt lygilegra en í nokkurri skáld-
sögu. Hann hélt svo til London og síðan
aftur til Reykjavíkur. Hann var reyndar
á Eskifirði að loknu læknaprófi þar sem
dyrasími læknisíbúðarinnar bilaði; en
þá læstust einnig dyrnar að íbúðinni
sem var á efri hæð svo hvorki mátti
komast þar út né inn. Þá kom sér vel að
vera íþróttamaður; læknirinn mátti taka
stökk án atrennu og grípa í brún svala-
pallsins, hefja sig síðan upp í rimla-
grindina til þess að geta krækt fæti í
pallbrúnina og sveiflað sér upp á pall-
inn.
Í lok verksins hverfur höfundurinn að
nokkru leyti aftur á vit paradísar æsk-
unnar svo hann geti fundið næði til að
hugsa – finna samhengið í lífinu og ver-
öldinni.
Leiksvið normallífsins
Fyrsti kaflinn segir frá því fólki sem
mótaði unga manninn og þá er gjarnan
litið til horfinna kynslóða. Það fólk, þó
horfið væri, lifði í frásögnum þeirra sem
Valgarður þekkti og umgekkst og var
með orðum hans á leiksviði normallífs-
ins alla ævi, í lífríku alvöruverki (bls.
123). Lýsingarorðið lífrík notar hann
víðar, ekki síst um konur. – Börnin
hlustuðu sperrtum eyrum á frásagnir af
gengnum ættmennum og skildu nú ekki
allt: hvernig gat það t.d. verið að hann
Vilhjálmur biskupsbróðir gæti átt tvo
feður en aðeins einn afa? Jú, séra Hall-
dór, sem varð tengdafaðir Sigríðar í
Laufási, var víst hinn sanni faðir
drengsins hennar (þetta vissu allir).
Valgarður gerir mikið úr mótunar-
og uppeldisþætti þessa fólks og ekki ein-
ungis fólksins heldur náttúrunnar
sjálfrar sem oft var grimm og hrifsaði
marga brott, bæði á sjó og landi, sbr.
snjóflóðin og skipsskaðana, til dæmis
þegar verið var við hákarlaveiðar sem
Valgarður kynntist af afspurn og lifði
sig inn í. Einhverjir þoldu ekki þunga
heimsins og létu sig hverfa eins og geng-
ur. En svo var náttúran gleðigjafi og
nærði bæði anda og líkama, ekki síst í
sunnanþeynum á vorin og „laufvindun-
um“ á haustin. (Þess má geta að Val-
garður hefur skrifað bókina Waiting for