Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Qupperneq 147

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 2 147
the South Wind (2001) sem að sumu
leyti er um sama efni og Steinaldar-
veislan).
Valgarður bendir á að jafnvel félags-
fræðingar nútímans sem vildu fanga
þessa veröld mundu eiga erfitt með það,
meðal annars vegna þess að þeir gætu
ekki spurt réttu spurninganna, skildu
jafnvel ekki það mál sem talað var, það
verklag sem beitt var og þær hindranir
sem við mönnum blöstu. Sjálfur man
Valgarður til dæmis þegar þorpið tæmd-
ist næstum af karlmönnum sem héldu á
vertíð í Grindavík strax upp úr áramót-
um, vetur eftir vetur, og voru fram á
lokadag. Eða þegar fólkið hlustaði eftir
aflatölum í útvarpinu eins og um spenn-
andi knattspyrnuleik væri að ræða. – En
sjálfur var hann bóndi, eða leit á sig sem
slíkan. Níu ára „vökumaður“ var þrung-
inn ábyrgð.
Alheimurinn og fruman
Valgarður teflir gjarnan fram andstæð-
um í frásögninni: Reykjavík – sveitin
(fín föt, gotterí – slitin og moldug föt,
þorskhausar [og þar af leiðandi
óskemmdar tennur!]); þá og nú; landið
og sjórinn, útsýn – innsýn; alheimurinn
og fruman: drengurinn sem lá í brekk-
unni við Grýtuhóla og horfði gegnum
heiðhvolfið til stjarnanna, hann átti eftir
að rýna í stækkunargler árum saman og
rannsaka þá minnstu einingu allra ein-
inga: frumuna – og fegurðin er líka þar.
Það hlaut eiginlega að verða hans
ævistarf að rannsaka frumuna því að
þar gat hann farið að rekja þróun efnis-
ins og lífsins. Það er merkilegt stef í
bókinni hvernig fóstrið sýnir á fyrstu
stigum þróun lífs og jafnframt bláþráð
lífsins – bláþráður lífsins fer eins og
rauður þráður um verkið. Vísindamað-
urinn hefur áhyggjur: fruman getur
skemmst, það þarf svo lítið til; fóstrið
getur laskast. Og lífinu á jörðinni er
ógnað, það hangir á bláþræði; ef hann
slitnar verður þetta ekki lengra.
Hann rannsakaði orkubúskap frum-
unnar, og sá orkubúskapur hugnaðist
honum betur en sá orkubúskapur sem
ógnar náttúru og lífríki. (Innskot: ég
held að lýsingarorðið lífrík sé valið með
hliðsjón af nafnorðinu lífríki, þessu lif-
andi fjöreggi okkar.)
Ærnar skilja fjármál
Lífríkinu var reyndar ógnað þar nyrðra.
Úr fjarlægð minnist vísindamaðurinn
þess að jafnvel í gróðurreit og kálgarði
móðurinnar úðaði litli snáðinn stór-
hættulegu eitri, DDT og sublimati
(kvikasilfurklóríði). Flugurnar í kirkju-
gluggunum í Grenivík fengu sömu
afgreiðslu. Og drengurinn teygði sig í
flugu og flugu og stakk upp í sig undir
svæfandi predikun sóknarprests, ekki
þó þess prests sem sagði móðurinni að
barn hennar, sem dáið hafði óskírt,
kæmist ekki í himnaríki.
Hundarnir voru hreinsaðir í sérstök-
um kofum og fannst niðurlægjandi.
Valgarður leggur til að orðið hunda-
hreinsun verði tekið upp í umræðu um
pólitíkusa og peningamenn.
Þegar lifað er svona í náttúrunni,
stundum í lífshættu en stundum í
leiðslu yfir dýrð sköpunarverksins, þá
verður maður hluti af þessu öllu saman.
Þá kristallast það allt í einum litlum
dreng sem heitir Valli. Hann þekkir
allar jurtir, hann þekkir söng fuglanna,
hann greinir mismunandi árnið og són
fossa eftir því hver áin eða fossinn er og
eftir því hvernig vindurinn blæs eða
hvar staðið er. Hann þekkir svip hverrar
kindar og nafn og sér betur en búfræð-
ingurinn kosti þess að féð sé háfætt
norður þar (vestfirska féð var háfætt).
Hann var dýrasálfræðingur og skynjaði
hvernig dýrin hugsuðu. „Ærnar skilja
fjármál.“ Hann fann jurt í Heiðarlág