Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Page 54

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
54 TMM 2016 · 4
skilningi og niðurstöðu sem þau geyma eða virðast birta. „Ef ekki er að
minnsta kosti tilfinning fyrir byrjun“, segir Said, „er í reynd ekkert hægt að
gera, hvað þá að hægt sé að ljúka því“ (49–50).
Höllin er skáldsaga án endaloka. Hún er skáldsaga sem hættir fremur en
að hún endi. Það má færa rök fyrir því að hún hætti snilldarlega, en hún er
samt ekki saga sem höfundur gekk frá til útgáfu með endi sem dulbúinn
er sem endaleysi. Kafka lagði handritið frá sér óklárað og dó ekki löngu
síðar. Ef marka má fræg skilaboð sem hann skrifaði á blað fyrir vin sinn
Max Brod, vildi hann láta farga sögunni ásamt fleiri handritum sínum.
Brod óhlýðnaðist og verkið sem hann birti 1926, tveimur árum eftir lát höf-
undarins, og ýmsir þýðendur og útgefendur hafa síðar komið á framfæri, er
því „stýfð“ saga, verk án frágenginnar heildarbyggingar. Verk sem er merkt
dauða höfundarins en er jafnframt vettvangur frestunar, leitar og ferðalags.
Lesandinn hefur ekki handfestu endisins, lokanna, og fyrir vikið verður enn
meira álitamál en ella hvernig sagan byrjar.
Enn má spyrja: Hvar og hvernig byrja sögur? Fyrsta svar er: Með því að
teygja sig í upprunann; með einhverju afbrigði af ávarpinu sem virðist geta
vísað í senn til uppruna mannlífs og óminnis frumbernskunnar: Einu sinni
var … Sagnafólki sem hverfur frá þeirri ágætu hefð er stundum hrósað fyrir
lagni við að hefja sögu in medias res, í miðjum klíðum. Lesandi gengur þá
fyrirvaralaust inn í framandi lífríki sem hann síðan glöggvar sig á, meðal
annars með markvissum endurlitum til þess sem gerst hefur áður í veröld
sögunnar, jafnframt því sem henni vindur fram, uns hann er sjálfur orðinn
hagvanur í þessum heimi. Þetta verður ekki sagt nema að takmörkuðu leyti
hvað Höllina varðar, þótt hún byrji í miðju kafi. Reyndar byrjar hún á kafi
í snjó og kemur aldrei alveg úr kafinu (það orð lendir hér í séríslensku sam-
bandi við nafn höfundarins).
Um atburðarás sögunnar er hægt að vera bæði stuttorður og langorður.
Maður þarf ekki einu sinni að hafa lesið neitt verk eftir höfundinn til að setja
fram stuttu gerðina. Eins konar grunnhugmynd um verk Kafka eða hinn
svokallaða „kafkaíska“ veruleika þeirra, er á almennu sveimi í menningunni
og færir þeim sem les tilvitnaðar upphafslínur Hallarinnar, eftirfarandi lykil
að verkinu: „Þetta er áreiðanlega saga um einstakling sem vill komast upp
í þessa höll, en nær aldrei þangað, því að hann festist í skrifræðiskerfinu;
lendir á fáránlegum og endalausum þvælingi um ganga þess og afkima.“
Þetta má til sanns vegar færa, en þessi forvitneskja hefur ekki rænt neinu
frá lesandanum, ekki frekar en upplýsingarnar sem kólumbíski rithöf-
undurinn Gabriel García Márquez veitir „allt of snemma“ í kunnri nóvellu
sinni um morðið sem á eftir að fremja. Spennan í þeirri sögu, sem Guð-
bergur Bergsson þýddi á sínum tíma, minnkar ekki, heldur færist yfir á aðra
þætti í atburðarásinni.4 Söguhetja Kafka telur sig sannarlega eiga erindi til
hallarinnar en fær að reyna hið fornkveðna að lífinu vindur fram á meðan
dvalið er við ráðagerðir. Og því hlýtur að vera um fleiri en einn lykil að