Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1943, Blaðsíða 204

202
eía það, sem áður hefur verið minnzt á, að á mönnum hefur marg-
sinnis gefizt tilefni til að rista í grafna sulli, er að því voru komnir að
gera út og ekki urðu greindir frá venjulegum ígerðum. Var þá opin
leið að færa sig upp á skaftið um aðgerðirnar, með því líka að ekki
hafa allir skottulæknar verið gæddir þeirri lofsamleg'u ábyrgðartil-
finningu, sem hinn „góði Jækn.ir“, faðir Arnríðar, enda sjaldnast
haft dætur sínar undir hnífnum.1) Miklu freniur eru skottulæknar allra
tíma ábyrgðarlaus og bíræfinn lýður. En víst má gera ráð fyrir, að
stöku sinnum hafi slampazt á æskilegan árangur jafnvel af hinum
bæpnustu aðgerðum. í beinu framhaldi af því líkri þróun handlæknis-
aðgerða við sullaveiki í höndum íslenzkra skottulækna væri þá það,
að eftir að lærðir læknar eru til koxnnir, þóttu skottulæknarnir langt-
um ótrauðari til aðgerðanna.2) Til eru a. m. k. tvennar merkar samtíma
heimildir um tilþrif íslenzkra skottulækna um handlæknisaðgerðir við
kviðarholssullum, og er önnur frá því löngu fvrir þá tíð, er lærðir
læknar höfðu almennt tekið upp þess háttar aðgerðir, en hin frá þvi
um svipað leyti sem það tók fyrst að gerast.
Við fyrri heimildina (1781 )3) kemur Jón gullsmiður og bóndi Ólafs-
son4) í Lögmannshlíð:
.... samme liavde brágt det temmelig vidt med at arbeide i Metallerne, da
han kunde eftergiöre næsten alt, hvad han saae; han har og samme Vinter
hiulpet en fattig Huusmand, tfer laae syg af Vattersot. At denne Sygdom
blev fordreven andre Steder, ved at tappe Vandet udaf den Syge, var ham
bekiendt; han gik derfor i sin Smedie, giorde sig en smal Lanset, og med
samme giorde han et Hul i den Syges Mave, satte en Svanefieders Pose deri,
og lod omtrent 1 Pot udlöbe. Derefter satte han en Blyeprop i Hullet, med
en Gompres over, og forbandt det; næste Dag lod han atter löbe omtrent
ligesaa meget. Dette igientog han daglig, saalænge noget vilde Iöbe.
Sidst i Januarii blev han tappet förste Gang, og ved Enden af Maji gik hau
i Arbeide med andre friske Folk.
Séi’staklega með lilliti til batans er ályktað, að „vatnssýki“ þessi hafi
í raun og veru verið sullaveiki. Vitaskuld er það þó ekki fvllilega ör-
uggt. En hver svo senx sjúkdómurinn kann að hafa verið, eru lianda-
tiltektir gullsmiðsins jafn-eftirtektarverðar í þessu sambandi.
í síðaiú heimildinni greinir frá tveimur tvímælalausum sullskurð-
um Jóns garðyrkjumanns Jónssonar Bergsteds, er stundaði mjög
lækningar í Húnavatnssýslu á árunum 1828—1838 og skráði dagbók
1) Sbr. Biskupasögur — I, bls. 252, annað orðalag: „Ef nokkurr búfénaðr hcfði
slíkan sull, þá munda ek að vísu skera, en nú, sakir varygðar ok mikils háska,
þori ek þat vist eigi að gera viðr barn mitt."
2) Schleisner, P. A.: Isiand undersögt fra et lægevidenskabeligt Synspunkt. Kh.
1849. — Bls. 15.
3) Mohr, N.: Forsög til en Islandsk Naturhistorie med adskillige oekonomiske
samt andrc Anmærkninger. Kli. 178(i. — Bls. 366—367.
4) Nafn gullsmiðsins er ekki greint i heimildinni, en er fundið eftir kirkju-
bókum og öðrum þ. h. gögnum. Mun Jón hafa verið sonur Ólafs Jónssonar bryta
á Bakka í Viðvikursveit, en Ólafur bryti og Steinn biskup voru systrasynir. Hefur
Jón sem bezt getað stuðzt við arfleifð ættar sinnar um iðkun lækninga. Nægir að
minna á bróður Steins biskups, Þorgeir Jónsson Hólaráðsmann, er miklum hand-
lækningasögnum fer af (Annálar 1400—1800, I—IV. Gefnir út af Hinu íslenzka
bókmenntafélagi. Rvík 1922—1942. — I, bls. 618), og einhvers staðar frá hefur
Þorgeiri komið sín læknismennt.