Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 121

Eru stjórnmál í eðli sínu ósiðleg? 121
málanna á meðan þeir láta sér nægja að þefa uppi mistök stjórnmálamanna og
afhjúpa þau með tilþrifum, almenningi til afþreyingar. „Ágeng fréttamennska“ af
því tagi er afleiðing og einkenni á þeirri hlutverkaskipan sem ríkjandi viðhorf til
stjórnmála leiðir af sér. Henni má því ekki rugla saman við raunhæfa viðleitni til
að skilja stjórnmálin, breyta þeim og bæta. En hvernig ættum við að skilja um-
bætur í stjórnmálum? Er það ef til vill misskilningur að gjörðir stjórnmálamanna
skuli metnar á forsendum almenns siðferðis?
Eru stjórnmálin undanþegin almennu siðferði?
Í stjórnmálum er hver og einn háður stuðningi annarra. Til að koma einhverju
til leiðar verða stjórnmálamenn að reiða sig á stuðning kjósenda, annarra stjórn-
málamanna og ýmissa hagsmunaaðila. Á sama tíma geta þeir sem þannig eru
hver öðrum háðir haft gjörólíka hagsmuni og skoðanir á málefnum samfélagsins.
Þetta þýðir að ekki nægir að höfða til sameiginlegra hugsjóna, hagsmuna eða
lokamarkmiða þegar afla þarf stuðnings í stjórnmálum. Ekki er heldur von til að
skynsamlegar rökræður megni að afmá þann mun sem er á sýn ólíkra einstaklinga
á hagsmuni sína og samfélagsins. Slík sýn byggist ekki endilega á hlutlægum
staðreyndum eða rökum, auk þess sem stjórnmálamenn, eins og aðrir, láta stjórn-
ast af hégóma, stolti og metnaði en ekki bara rökréttum ályktunum af staðfestum
staðreyndum. Við þessar aðstæður má gera ráð fyrir því að til að koma einhverju
til leiðar verði stjórnmálamaður að iðka þá list að smjaðra fyrir öðrum, stýra þeim
með klókindum og mælskubrögðum og þykjast bera hag þeirra fyrir brjósti þótt
þeir geri það ekki í raun.26
Sé þetta rétt er það ákveðin tálsýn að mögulegt geti verið að stunda stjórnmál
á heiðarlegan og skynsamlegan hátt. Ef árangur í stjórnmálum útheimtir færni
í að vera ekki allur þar sem maður er séður, dylja og blekkja, þá er ekki raunhæft
að ætla að stjórnmál geti komist af án slíks háttalags. Frá sjónarhóli almenns
siðferðis eru stjórnmálamenn sekir um hræsni þegar þeir ástunda stjórnmál með
þessum hætti. En þá er mikilvægt að geta greint á milli hræsni sem ástæða er til
að umbera með vísun í þær sérstöku aðstæður og hlutverk sem verða til í stjórn-
málum og hræsni sem ekki er hægt að afsaka með slíkum rökum.27 Nauðsyn þess
að stjórnmálamaður kunni að sviðsetja sjálfan sig og vera þar með ekki allur þar
sem hann er séður, réttlætir ekki hvaða blekkingar og svik sem er, í hvaða tilgangi
sem er, heldur verður að dæma hvert tilvik eftir aðstæðum og málavöxtum. Það
væri hins vegar ekki endilega í þágu bættra stjórnmála að gera sömu kröfu innan
stjórnmála og utan þeirra um að maður skuli vera hreinskilinn og segja hug sinn
allan.
Er hreinskilni þá ekki dygð í stjórnmálum heldur löstur? Er það ef til vill dygð
í stjórnmálum að sýnast hreinskilinn en vera það ekki? Ein leið til að nálgast
slíkar spurningar er að spyrja hvaða skapgerðareinkenni og færni almenningur
26 Grant 1997: 12–13.
27 Grant 1997: 16.
Hugur 2018meðoverride.indd 121 24-Jul-18 12:21:27