Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 100

100 Jón Ásgeir Kalmansson
að líta á sem upphaf og uppsprettu (e. source) hugsana okkar um okkur sjálf og aðra
menn, og um gagnkvæm tengsl okkar og skyldur.37 Sem hugsandi, siðferðilegar
verur erum við ávallt fyrst og fremst manneskjur – hugsandi, særanlegir, dauðlegir
menn. Í því er fólginn sá grunnur sem mótar siðferðilegt líf og þótt við getum að
sjálfsögðu leitast við að fjarlægja okkur þessum grunni í hugsun okkar, þá er ekki
þar með sagt að það sé æskilegt þegar siðferði á í hlut. Sjónarhornið sem gerir
okkur mögulegt að sjá mannlegt líf sem „átakanlega sérstakt“ kann þrátt fyrir allt
að vera býsna dýrmætur áfangi í sögu mannsandans.38
Eitt af því sem Diamond bendir á að móti hugmyndir okkar um hvað það
er að vera maður í ríkari mæli en margt annað er munurinn sem er á mönnum
og dýrum. Líkt og við mörkum sérstöðu mannlegs lífs með því að leggja djúpa
merkingu í leyndardóm fæðingar og dauða, þá mörkum við þessa sérstöðu einnig
með því að gera greinarmun á okkur og dýrunum, sem að einhverju leyti tengist
líffræðilegum mun en einskorðast ekki við hann. Eitt augljóst en sláandi dæmi
um þá þýðingu sem við leggjum í muninn á mönnum og dýrum er að við sitjum
við borðið og þau eru á borðinu.39 Við gæðum okkur með öðrum orðum mörg
á holdi dýra en ekki holdi mannlegra förunauta okkar, jafnvel þótt þeir farist af
slysförum og kjötið af þeim sé fyrsta flokks.40 En munurinn markast af fleiri
þáttum. Við göngum til dæmis ekki í skóm gerðum úr skinni manna, jarðarfarir
hafa aðra þýðingu þegar dýr eru annars vegar en þegar menn eiga í hlut, og svo
mætti áfram telja. Að benda á þennan mun á afstöðu okkar til manna og dýra
er ekki það sama og að reyna að réttlæta hann. Að benda á hann minnir okkur
fremur á það hvar umhugsun um tengsl okkar við menn annars vegar og dýr hins
vegar þarf að hefjast. Til að við áttum okkur á því hvaða munur er á mönnum og
dýrum er ekki nóg að við skoðum náttúrulega eiginleika þessara tveggja hópa. Við
þurfum að byrja á því að skoða hvernig þessi munur hefur verið markaður kynslóð
fram af kynslóð í hugsunum manna og breytni – jafnvel þótt heimspekingum geti
reynst það erfitt nú á dögum:
Heimspekingar líta stundum á hugmyndina um muninn á okkur og
dýrunum annaðhvort sem hrein mistök af okkar hálfu eða sem einhver
skringilegheit, sem kyndugan talsmáta sem eimi eftir af frá þeim tímum
þegar við flokkuðum náttúruleg fyrirbæri á rangan hátt. En munurinn er
ekki fólginn í náttúrulegum flokkunarmistökum. Að við mörkum þenn-
37 Diamond 1996a: 326.
38 Diamond 1996b: 352. Orðin innan tilvitnunarmerkjanna vísa í málsgrein eftir Chesterton 1999:
60–61: „Venjulegir hlutir eru dýrmætari en óvenjulegir hlutir; nei, þeir eru óvenjulegri. Maðurinn
er eitthvað mikilfenglegra en menn; eitthvað furðulegra. Tilfinningin fyrir kraftaverki sjálfrar
mennskunnar ætti alltaf að standa okkur skýrar fyrir hugskotssjónum en býsnir valda, vitsmuna,
lista og siðmenningar. Það sem er ekkert meira en maður á tveimur fótum ætti, sem slíkt, að
koma okkur fyrir sjónir sem eitthvað átakanlegra en nokkur tónlist og meira vekjandi en nokkur
skopmynd. Dauðinn er harmrænni en jafnvel hungurdauði. Að hafa nef er jafnvel spaugilegra en
að hafa stórt nef.“
39 Diamond 1996a: 324.
40 Jafnvel þótt mannát þekkist sem þáttur í helgiathöfnum og eigi sér einstaka sinnum stað í mikilli
neyð, hnekkir það ekki þeirri skoðun að mannát brjóti í bága við ríkjandi hugmyndir um hvað það
er að vera maður. Diamond: 1996a: 321–322.
Hugur 2018meðoverride.indd 100 24-Jul-18 12:21:26