Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 96

96 Jón Ásgeir Kalmansson
að langmestu leyti gegn þeim sem réttlæta núverandi meðhöndlun dýra í nafni
skynseminnar, er kjarninn í málflutningi hennar í algerri andstöðu við „sértæka
umhyggju“ fyrir velferð dýra. Umhyggja af því tagi „gæfi … eftir alla baráttuna“.
Raunveruleg umhyggja fyrir dýrum getur ekki byggst á sértækri hugsun um eig-
inleika lífvera, ekkert frekar en raunveruleg umhyggja fyrir fólki getur byggst á
slíkri hugsun.
Að horfast eða horfast ekki í augu við örðugleika veruleikans
Sú gagnrýni sem kemur fram á heimspekihefðina í The Lives of Animals hefði
lítinn slagkraft ef hún byggðist ekki á athyglisverðri yfirvegun um hvað í því felst
að hugsa vel um veruleika manna og annarra dýra. Það má skilja þessa gagnrýni
sem svo að heimspekihefðin hafi tilhneigingu til að sniðganga aðrar tegundir
hugsunar en þá röklegu eða jafnvel að leitast við að umbreyta allri hugsun yfir á
form rökræðunnar. Í þeim skilningi er The Lives of Animals heimspekirit í besta
skilningi þess orðs. Bókin setur fram heimspekilega gagnrýni á viðteknar hug-
myndir og ögrar okkur til að hugsa af endurnýjuðum þrótti um hvað það er að
vera manneskja og skilja veruleikann.
En hvaða tegundir hugsunar hefur heimspekihefðin tilhneigingu til að snið-
ganga og af hverju kemur það að sök? Til að átta okkur á því hvaða svar The Lives of
Animals geymir við þessari spurningu er gagnlegt að styðjast við hugtak úr smiðju
Coru Diamond, heimspekings sem mun koma meira við sögu í framhaldinu.
Hugtakið er „örðugleikar veruleikans“ (e. the difficulty of reality) sem Diamond
segir að eigi við um „flokk fyrirbæra“ sem heyra undir þá reynslu að okkur virðist
sem „eitthvað í veruleikanum verjist hugsun okkar, eða sé mögulega sársaukafullt
í óútskýranleika sínum … eða kannski óskiljanlega ógnvekjandi og furðulegt.“32
Diamond nefnir nokkur dæmi um slíka reynslu sem meðal annars varða kynni
fólks af dauðanum, góðvild annarra og fegurð náttúrunnar. Þegar fólk hugleiðir
dauða lífsglaðra manna sem fallið hafa í stríði langt um aldur fram, hjálpsemi
ungrar konu sem leggur líf sitt þar með í hættu, eða tilvist ægifagurs trés kann því
að reynast erfitt að skilja hvernig slíkir hlutir geti yfirhöfuð verið til eða átt sér stað.
Það getur átt erfitt með að botna í slíkum hlutum, eins og þeir séu með einhverju
móti ofvaxnir mannlegum skilningi. Megindæmi Diamond um reynslu af þessu
tagi er á hinn bóginn fengið úr The Lives of Animals. Vitneskja Elísabetar Costello
um það sem við menn gerum við dýr í framleiðslufyrirtækjum, sláturhúsum, verk-
smiðjuskipum og rannsóknarstofum heimsins, ásækir hana. Hún getur engan frið
fundið í sálinni vegna þess. Á hana sækja skelfilegar hugsanir: „Þetta, í öllum
sínum hryllingi, er þarna, í heiminum. Hvernig er hægt að lifa andspænis því?
Og andspænis þeirri staðreynd að í augum nær allra skiptir þetta engu, eins og
móti gefur hann til kynna að barátta þeirra byggist eingöngu á hlutlægni og skynsemi. Þau hjón
vilji einfaldlega koma í veg fyrir þjáningar, séu mótfallin óréttmætri mismunun, telji að dýr séu
miskunnarlaust og grimmdarlega misnotuð af mönnum, og vilji að því verði breytt. Sjá einnig
athugasemd í Hearne 1991: 59–64 um þessa yfirlýsingu Singers.
32 Diamond 2003: 2–3.
Hugur 2018meðoverride.indd 96 24-Jul-18 12:21:26