Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 88

88 Jón Ásgeir Kalmansson
legrar hugsunar og skynsemi.3 Bók Coetzees hvetur okkur til að spyrja hvort
hugmyndir okkar um okkur sjálf, og eigin skynsemi og rökhugsun, geti hindrað
okkur í því að öðlast dýpri skilning á veruleika og þýðingu þess lífs sem dýr lifa.
Greinin hefst á umræðu um það hvort rétt sé að lýsa The Lives of Animals sem
siðfræðilegri rökræðu um málefni dýranna. Því næst fjalla ég um nokkur einkenni
þess sem kalla má hefðbundna heimspekilega rökræðu um dýr og hvernig finna
má í sögu Coetzees sjónarmið sem draga trúverðugleika slíkrar rökræðu í efa.
Þær efasemdir verða síðan settar í samhengi við um margt sambærilega gagnrýni
heimspekingsins Coru Diamond á algenga siðfræðilega rökræðu um dýrin og um
siðferðilegt gildi mennskunnar. Loks verður spurt hvaða valkost við rökræðuhefð
heimspekinnar um dýrin megi lesa út úr skáldsögunni The Lives of Animals og
heimspeki Coru Diamond.
Dýralíf
Hvers konar bók er The Lives of Animals eftir J. M. Coetzee og um líf hvaða dýra
fjallar hún? Eitt svar við þessari spurningu kann strax að láta á sér kræla, ekki síst
í hugum þeirra sem kynnt hafa sér svokallaða dýrasiðfræði (e. animal ethics): The
Lives of Animals er siðfræðirit í bókmenntalegum búningi. Bókin fjallar ekki að-
eins um aðalsöguhetjuna, Elísabetu Costello, og um tvo fyrirlestra sem hún heldur
við Appleton-háskóla um aðaláhugamál sitt, líf þeirra dýra sem menn meðhöndla
„á verksmiðjubýlum … í sláturhúsum, á togurum, á rannsóknarstofum, um allan
heim“.4 Bókin er í raun tveir fyrirlestrar sem höfundurinn, J. M. Coetzee, hélt í
Tanner-fyrirlestraröð Princeton-háskóla árin 1997 og 1998. Amy Gutmann orðar
það svo í inngangi að fræðilegri útgáfu The Lives of Animals að eins og dæmigerðir
Tanner-fyrirlestrar fjalli fyrirlestrar Coetzees um „mikilvægt siðfræðilegt málefni
– hvernig menn meðhöndla dýr“.5 Gutmann bendir á hinn bóginn á að fyrirlestr-
ar Coetzees séu óvenjulegir að því leyti að þeir séu í skáldsöguformi og innihaldi
gagnrýni á hefðbundna heimspekilega umfjöllun um réttindi dýra. En þótt þeir
séu óvenjulegir eru þeir að hennar dómi innlegg í umræðu um þetta mikilvæga
siðfræðilega umfjöllunarefni. Þeir beini sjónum okkar að hinum hljóða meirihluta
þeirra milljóna skynjandi vera sem á hverjum einasta degi, allan ársins hring, er
veiddur eða alinn, drepinn og étinn, notaður til rannsókna eða til afþreyingar, af
mönnum, og til þess að þeir geti haldið uppi núverandi lífsháttum sínum. Fyr-
ir höfundinum vakir með öðrum orðum, ef marka má Gutmann, hið sama og
vakað hefur fyrir höfundum fjölmargra bóka og greina er skrifaðar hafa verið
á undanförnum árum og áratugum um dýrasiðfræði: Að kynna fyrir lesendum
rökræðuna um dýrin; ræða ólíkar hugmyndir um aðstæður og meðhöndlun dýra
í nútímasamfélagi, vekja fólk til umhugsunar um siðferðilega stöðu þeirra, um
3 Coetzee 2001. Ég þakka Gunnari Sigvaldasyni fyrir að leyfa mér að styðjast við óbirta þýðingu
hans á bókinni í tilvitnunum.
4 Sama rit: 19.
5 Gutmann 2001: 3.
Hugur 2018meðoverride.indd 88 24-Jul-18 12:21:25