Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 30

30 Miranda Fricker
burðarranglætis sem ég er að reyna að draga upp heimspekilega mynd af. Í
fyrstu tilraun gætum við freistast til þess að lýsa því sem fordómakenndum trú-
verðugleikahalla. En þótt nýta mætti slíkt hugtak sem almenna skilgreiningu á
vitnisburðarranglæti, tekur það ekki til grundvallarþáttar í þeirri tegund vitn-
isburðarranglætis sem Tom er beittur. Nú geta alls kyns fordómar valdið trú-
verðugleikahalla en þar sem vitnisburðarranglætið sem af honum hlýst er mjög
staðbundið, rúmar sá skilningur á því ekki þá kerfislægu félagslegu þýðingu sem
mál Toms Robinson augljóslega hefur. Ímyndum okkur til að mynda (ögn breytt
dæmi sem ég hef frá raunvísindamanni) ritnefnd vísindatímarits sem hefur
kreddukennda fordóma gagnvart ákveðinni rannsóknaraðferð. Væntanlegur höf-
undur efnis í tímaritinu hefði fullt tilefni til þess að kvarta yfir því að höfundar
sem setja fram tilgátur á grundvelli þessarar lítt metnu aðferðar njóti minni trú-
verðugleika hjá fordómafullri ritnefndinni. Fordómarnir eru þá þess eðlis að þeir
valda raunverulegu vitnisburðarranglæti (skrif eru jú ein tegund vitnisburðar).
Enda þótt slíkt vitnisburðarranglæti geti skaðað feril væntanlegra höfunda og
jafnvel þróun vísinda, verður að viðurkennast að áhrif þess á líf viðkomandi eru
væntanlega mjög afmörkuð. Með öðrum orðum verða fordómarnir sem um ræðir
(gegn ákveðinni vísindalegri aðferð) ekki til þess að gera þá sem þeir beinast gegn
berskjaldaða fyrir annars konar ranglæti (lagalegu, efnahagslegu, stjórnmálalegu).
Við getum sagt sem svo að vitnisburðarranglætið sem af þeim hlýst sé tilfall andi.
Aftur á móti má með rétti lýsa tilvikum um vitnisburðarranglæti sem tengj-
ast, í gegnum sameiginlega fordóma, annars konar óréttlæti sem kerfisbundn um.
Kerfisbundið vitnisburðarranglæti stafar því ekki einungis af fordómum heldur
nánar tiltekið af þeim fordómum sem „elta“ þolandann eftir ólíkum víddum sam-
félagsstarfsemi – á sviði efnahagslífs, menntunar, atvinnulífs, kynlífs, laga, stjórn-
mála, trúarbragða o.s.frv. Þegar fordómarnir elta mann er ekki aðeins meiri hætta
á að verða fyrir vitnisburðarranglæti heldur einnig alls kyns öðru óréttlæti. Því
er það svo að þegar slíkir fordómar valda vitnisburðarranglæti tengist það með
kerfisbundnum hætti alls kyns öðru raunverulegu og hugsanlegu óréttlæti. Það
vitnisburðarranglæti sem Tom Robinson er beittur er greinilega kerfisbundið,
því að kynþáttakúgun útsetur hann fyrir ótal gerðum óréttlætis utan þess vitnis-
burðartengda. Kerfisbundið vitnisburðarranglæti er það sem við munum gera hér
að meginviðfangsefni okkar, enda skiptir það höfuðmáli ef við viljum kanna vægi
þekkingarlegs ranglætis í baráttunni fyrir félagslegu réttlæti.
Megintegund (eina tegund?) þeirra fordóma sem elta fólk með þessum hætti
eru þeir sem tengjast félagslegri ímynd. Við getum nefnt þessa tegund ímyndarfor-
dóma. Þeir geta ýmist tekið á sig jákvæða eða neikvæða mynd – fordómar gegn eða
í þágu fólks vegna einhvers þáttar í félagslegri ímynd þess – en þar sem við höf um
meiri áhuga á dæmum um trúverðugleikahalla en trúverðugleikabólgu mun um
við aðeins fást við neikvæða ímyndarfordóma. (Héðan í frá mun ég raunar tala um
„ímyndarfordóma“ í skilningi „neikvæðra ímyndarfordóma“.) Í áhrifunum sem
ímyndarfordómar hafa á mat hlustanda á trúverðugleika viðmælanda síns birt ist
ákveðin beiting ímyndarvalds. Það er vegna þess að þá stafa áhrif ímyndarfor-
dómanna af því að einn aðili eða fleiri stjórna því hvað annar aðili gerir – til
Hugur 2018meðoverride.indd 30 24-Jul-18 12:21:22