Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 26

26 Miranda Fricker
komst að því hver starfsgrein hans væri í raun. En þó væri það óréttlæti í aðeins
mjög veikum skilningi og það svo mjög að einungis væri um að ræða skuggann
af þeirri siðferðilegu og pólitísku merkingu sem við vanalega gefum orðinu og
ekkert væri lengur siðferðilega rangt við það. Þetta er umfram allt spurning um
hugtakaskilgreiningu og ef einhverjir eru á öðru máli, er þeim velkomið að líta
á sakleysislegar villur sem veik tilvik vitnisburðarranglætis. Sjálf mun ég aftur á
móti nota það um tilvik þar sem eitthvað er siðferðilega rangt við mistök hlust-
andans.
Hvað eigum við þá að segja um trúverðugleikahalla sem hlýst af siðferðilega
sakleysislegum en þekkingarlega vítaverðum villum? Ef við skoðum aftur síðasta
dæmið og breytum því þannig að heimspekingur okkar geri sömu mistök vegna
þess hvað leit hennar á netinu var flaustursleg, þá tel ég að við komumst að því
að njóti viðmælandi hennar ekki viðeigandi trúverðugleika í augum hennar sé
það enn sem fyrr ekki dæmi um vitnisburðarranglæti. Óeðlilega rýrt álit hennar
á trúverðugleika hans er hvorki móðgun við hann sem þekkingarveru né grefur
það undan stöðu hans sem slíks, því að hún hefur einfaldlega gert asnaleg mis-
tök. Þótt villa hennar sé þekkingarlega vítaverð, er hún það ekki siðferðilega og
það virðist varna því áfram að trúverðugleikahallinn sem af því hlýst jafnist á við
vitnisburðarranglæti: Mistök sem eru ekki siðferðilega ámælisverð geta hvorki
grafið undan mælandanum né valdið honum neinum órétti. Svo virðist sem það
sem er siðferðilega eitrað í vitnisburðarranglæti hljóti að eiga sér rætur í einhverju
siðferðilegu eitri í dómi hlustandans og ekkert slíkt er að finna svo lengi sem
villa hlustandans er siðferðilega ekki vítaverð. Tilgátan sem ég vil setja fram er
að umrætt eitur sé fólgið í fordómum. Frá ólíkum tímum í sögunni mætti taka
ótal dapurleg dæmi um hvernig fordómar skipta augljóslega máli við mat á trú-
verðugleika, svo sem sú hugmynd að konur hugsi ekki rökrétt, blökkumenn séu
ekki eins greindir og hvítir, verkalýðurinn siðferðilega vanþróaðri en efri stéttir,
gyðingar séu slægir, Austurlandabúar útsmognir … o.s.frv. í meinlegri upptaln-
ingu á klisjum sem meiri eða minni líkur eru á að liti mat á trúverðugleika á ólík-
um söguskeiðum. En svo við notumst ekki við svo óhefluð efni í heimspekilegri
rannsókn skulum við huga að dæmi úr bókmenntum um sögulega raunsannan
skáldskap.
Dæmið er sótt í skáldsögu Harper Lee, To Kill a Mockingbird. Við erum stödd
árið 1935 í dómsal í Maycomb-sýslu í Alabama-ríki. Sakborningurinn er ungur
þeldökkur maður að nafni Tom Robinson. Honum er gefið að sök að hafa nauðgað
hvítri stúlku, Mayellu Ewell, en á leið sinni til vinnu gengur Tom daglega framhjá
niðurníddu húsi Ewell-fjölskyldunnar sem staðsett er við bæjarjaðarinn, á mörk-
unum milli byggðar hvítra og svartra. Fyrir lesanda og öllu nokkuð fordóma-
lausu fólki í dómsal liggur í augum uppi að Tom Robinson er alsaklaus. Atticus
Finch, háttvís verjandi hins ákærða, hefur nefnilega fært óyggjandi rök fyrir því
að Robinson gæti ekki hafa barið stúlkuna og valdið þeim sárum og marblettum
sem hún hlaut sama dag, því að til þess hefði hann þurft að berja hana með vinstri
hendi. Tom Robinson hefur aftur á móti ekki getað hreyft vinstri hönd sína síðan
hann slasaðist við vélavinnu þegar hann var ungur drengur. Við málsreksturinn
Hugur 2018meðoverride.indd 26 24-Jul-18 12:21:22