Hugur - 01.01.2018, Síða 124

124 Sigurður Kristinsson
árangri. Einnig er erfitt að segja til um það hvernig aðstæður þurfi að vera til að
rétt sé að túlka þær með þessum hætti. Hins vegar má slá því föstu að það fylgir
hlutverki stjórnmálamanna að standa frammi fyrir slíkum vanda. Spurningin er
einungis sú hve víðtækar ályktanir megi draga af þessu um aðskilnað siðferðis
og stjórnmála. Í þeim efnum virðist Tillyris ganga lengra en efni standa til. Ef
farið yrði að ráðum hans myndu stjórnmálamenn kinnroðalaust rækta með sér
eiginleika sem út frá almennu siðferði myndu flokkast sem fals og fláræði en
frá sjónarhóli árangursríkra stjórnmála ef til vill sem aðdáunarverð kænska. Al-
menningur myndi ekki æðrast yfir þessu eða kvarta undan siðferðilegri kreppu í
stjórnmálum, því hann myndi átta sig á að dómar siðferðisins eiga ekki við á sviði
stjórnmála heldur gilda þar önnur og aðskilin lögmál. Fjölmiðlar myndu vænt-
anlega leggja sig fram um að afhjúpa það þegar stjórnmálamönnum mistækist
blekkingarleikurinn og væru staðnir að því að ganga á bak orða sinna. Þegar slíkt
gerist falla þeir í áliti hjá almenningi, því að þeir hafa ekki staðist þær kröfur, um
færni við að dylja slóð sína eða stýra athygli fjöldans á aðrar slóðir, sem einkenna
góðan stjórnmálamann.
Ef þessi lýsing hljómar kunnuglega, þá er það vegna þess að þetta er í megin-
atriðum það ástand sem Páll Skúlason kvartaði undan að einkenndi stjórnmála-
líf Íslendinga um miðjan níunda áratug síðustu aldar. Helsti munurinn er sá að
samkvæmt lýsingu Páls er almenningur ekki sáttur við ástandið heldur „alvarlega
leiður og vonsvikinn“ yfir gangi mála.44 Óþarft er að taka undir með Tillyris að
slík tilfinning byggist á misskilningi á óhjákvæmilegum veruleika stjórnmálanna.
Eins og rakið var hér að framan hafa almennir borgarar sem búa við fulltrúalýð-
ræði ríka ástæðu til að sækjast eftir stjórnmálamönnum sem eru sjálfum sér trúir
og ástunda dygðir á borð við heilindi. Slíkir mannkostir setja því skorður hve fúsir
stjórnmálamenn eru til blekkinga og málamiðlana sem varða grundvallaratriði í
stefnumálum, en koma þó ekki í veg fyrir að þeir geti rækt hlutverk sitt og náð
árangri.
Sé þetta rétt er gjáin á milli siðferðis og stjórnmála ekki eins djúp og Tillyris
heldur fram, heldur er vinnusiðferði stjórnmálanna hlutverkasiðferði sem tengist
almennu siðferði með svipuðum hætti og hlutverkasiðferði starfsgreina. Í öllum
starfsgreinum má greina tilgang, hlutverk, eða þjónustu sem starfsgreinin gengur
út á að veita. Í öllum starfsgreinum skapast aðstæður og siðferðileg úrlausnarefni
sem eru einkennandi fyrir viðkomandi starfsvettvang og geta stundum réttlætt
eða jafnvel útheimt breytni sem væri siðferðislega ámælisverð utan hans. Þrátt
fyrir þetta er traust almennings á starfsstéttum bundið þeirri kröfu að þær telji sig
ekki undanskildar almennum siðgæðislögmálum heldur leitist við að ná árangri
með starfsháttum sem standast gagnrýna skoðun frá sjónarhóli almenns siðferðis.
Þótt stjórnmálamenn séu ekki starfsstétt í hefðbundnum skilningi þá eiga þeir
það sameiginlegt með starfsstéttum að hlutverkasiðferðið skarast við og er skilyrt
af almennu siðferði.
44 Páll Skúlason 1987: 370–371.
Hugur 2018meðoverride.indd 124 24-Jul-18 12:21:27