Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 23

Vitnisburðarranglæti 23
fræðiþekkingu hans myndu að ósekju grafa undan trúnaðartrausti þeirra til hans
og þannig skaða trúnaðarsamband sjúklings og læknis. Allt leggst þetta þungt á
heimilislækni okkar enda gerir hann sér ljóst að þótt hann leggi sig allan fram
við læknisráðgjöf, gæti hann samt leitt sjúklinga sína á villigötur. Sá alltof mikli
trúverðugleiki sem hann hefur samkvæmt mati sjúklinga sinna veldur honum
siðferðilegri byrði sem hann kærir sig ekki um og því getur slík bólga verið óhag-
stæð.14 Einnig getum við séð fyrir okkur prófessor sem lætur yngri samstarfsmann
fá texta eftir sig í von um að viðbrögð hans við honum og ábendingar nýtist
honum sjálfum til að geta haldið boðlegt erindi á ráðstefnu. Reynist nú samstarfs-
maðurinn ungi hafa prófessorinn í hávegum, lætur hann hann njóta vafans um
of, athugasemdir hans verða fyrir vikið ekki eins gagnrýnar og þær hefðu annars
orðið og þannig bregst hann prófessornum. Þó er það aðeins vandamál þeirrar
síðarnefndu að hún skuli í þessu tilviki njóta trúverðugleikabólgu. En í aðstæðum
sem þessum getur bólgan verið ókostur, enda þótt hún sé yfirleitt frekar kostur.
En hvað þá um þann möguleika að trúverðugleikahalli geti við óvenjulegar
aðstæður verið manni í hag? Dæmi um það væri hinn málhalti Kládíus sem, áður
en hann verður á endanum keisari Rómaveldis, sleppur ítrekað undan pólitísk-
um morðum vegna þess hversu margir álíta hann vera flón. Eða þá lautinant
Columbo, þessi óviðjafnanlega glæpaþáttafígúra frá áttunda áratugnum sem með
klaufalegum og flumbrulegum stíl sínum vekur með þeim sem eru til rannsóknar
falska öryggiskennd sem gerir honum kleift að hanka þá þegar þeir eiga síst von
á. Af því má álykta að í svo sérstökum og staðbundnum aðstæðum geti trúverð-
ugleikahalli verið heppilegur. Okkur mun þó verða ljóst að almennt séð sé trú-
verðugleiki ákveðin gæði sem menn verði að njóta í nægum mæli í daglegu lífi og
að sama skapi ætti að líta á skort á honum sem almennt óhagstæðan.
Í fyrstu gæti maður talið trúverðugleikahalla og -bólgu falla undir vitnis-
burðarranglæti. Vissulega er eðlilegt og réttmætt að sjá ákveðið „ranglæti“ í tilviki
trúverðugleikabólgu, s.s. þegar manni gremst óréttlætið sem felst í því að einhver
sé álitinn ómaklega trúverðugur vegna þess eins að hann talar með ákveðnum
hreim.15 Jafnvel mætti líta á slíkt ranglæti sem ósanngjarna dreifingu gæða – ein-
hver hefur hlotið meira af þeim gæðum en getur talist sanngjarnt – en þá værum
við að misbeita tungumálinu, því að trúverðugleiki er ekki gæði sem skiptiréttlæti
nær til. Ólíkt þeim gæðum sem gagnlegt er að fjalla um út frá skiptingu gæða
(svo sem auði eða heilbrigðisþjónustu), þá er engin ráðgáta til um sanngjarna
skiptingu trúverðugleikans, því trúverðugleiki er hugtak sem ber greinilega með
sér hver rétta skiptingin er. Að allri þekkingarfræðilegri smásmygli slepptri, þá
er augljóst hver skylda hlustandans er: Hún verður að meta trúverðugleika við-
mælanda síns í samræmi við hversu líklegt er að hann sé að segja satt. Þess utan
14 Ég vil þakka Hugh Mellor fyrir þetta dæmi, sem ég hef breytt lítillega.
15 Í „Rational Authority and Social Power: Towards a Truly Social Epistemology“, Proceedings of the
Aristotelian Society, 98, nr. 2 (1998), 159–177, hélt ég því fram að hvort tveggja trúverðugleikahalli
og -bólga væru dæmi um þekkingarlegt óréttlæti (eina tegund þess sem ég skoðaði var sú sem ég
kalla hér vitnisburðarranglæti) en þau íhugunarefni sem ég set hér fram hafa orðið til þess að ég
hef skipt um skoðun. Enn fremur nota ég hér hugtakið „trúverðugleiki“ í nokkuð víðari merkingu
en í þessari grein.
Hugur 2018meðoverride.indd 23 24-Jul-18 12:21:21