Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 89

Dýrin, skynsemin og hið samúðarfulla ímyndunarafl 89
rökin fyrir rétti dýranna til að vera laus undan yfirráðum mannsins, um grimmd
og miskunnarleysi og þar fram eftir götunum.
Þessi túlkun virðist alls ekki vera fráleit við fyrstu sýn. Það eru vissulega ástæður
til að ætla að The Lives of Animals sé siðferðileg rökræða um málefni dýranna í bók-
menntalegri umgjörð; einhvers konar nútímaútgáfa af heimspekilegri samræðu í
anda Platons. Sögusvið bókarinnar er samfélag menntamanna. Aðalpersónan, El-
ísabet Costello, sækir heim háskóla þar sem sonur hennar kennir, í þeim tilgangi
að halda tvo fyrirlestra um málefni dýra. Uppistaða bókarinnar er fyrirlestrar
Costello og „menntaðar“ umræður um þá meðal kennara, nemenda og annarra
gesta. Þetta sögusvið gefur höfundinum kjörið tækifæri til að tefla fram ólíkum
sjónarmiðum og rökum, bæði hefðbundnum og óvenjulegum, í umræðunni um
stöðu dýranna og meðferð manna á þeim. Vissulega fá hugmyndir aðalpersón-
unnar, Costello, mesta vægið en gagnstæð sjónarmið fá einnig að heyrast, svo úr
verður að því er virðist hið ágætasta inngangsrit um ólík viðhorf í dýrasiðfræði,
listilega vel skrifað af einum fremsta rithöfundi heims nú um stundir. Eins og í
mörgum samræðum Platons er engin niðurstaða í lokin. Lesandinn fær ekkert
ákveðið svar við því hvað hann á að halda eða hvað er rétt. Eftir að hafa fengið að
fylgjast með skoðanaskiptum persónanna og rökum þeirra fyrir viðhorfum sínum
er hann þó vonandi betur í stakk búinn til að gera sjálfur upp hug sinn í þessu
erfiða siðfræðilega úrlausnarefni.
Þetta er vissulega ein möguleg túlkun á bókinni The Lives of Animals.6 Gallinn
er aðeins sá að hún krafsar varla nema í yfirborð þessarar margslungnu sögu.
Bók Coetzees er óhefðbundnari og margslungnari en svo að hún geymi aðeins
skáldlega framsetningu á heimspekilegum hugmyndum og rökræðum. Þó ekki
væri annað þá fá heimspekingar of oft á baukinn í þessari sögu til þess að slíkur
lestur sé sannfærandi. Aðalpersónunni er svo í nöp við heimspekihefðina, eða að
minnsta kosti mikilvæga þætti hennar, að það stappar nærri viðbjóði. Þótt hún
bregði í og með fyrir sig orðfæri heimspekilegrar rökræðuhefðar eru rök hennar
oft undarlega á skjön við þá hefð. Hún líkir auk þess meðferð manna á dýrum
í iðnaðarsamfélagi nútímans við Helförina, og sú líking ein grefur undan þeirri
hugmynd að The Lives of Animals sé siðfræðirit sem ætlað sé að rökræða ólíkar
hugmyndir um réttmæti þessarar meðferðar. Eða væri hægt að skrifa siðfræði-
rit sem fjallaði um ólík rök með og á móti réttmæti Helfararinnar? Hvers kyns
siðfræði væri það?7 Sú spurning um líf hvaða dýra bókin fjallar vekur líka upp
efasemdir um að hún sé dýrasiðfræðirit, hefðbundið eða óhefðbundið. Sá sem
leikur þrátt fyrir allt veigamesta hlutverkið á sögusviðinu er manneskja – það er að
segja Elísabet Costello – og ýmislegt í textanum minnir lesandann ítrekað á þá
6 Eitt dæmi um slíka túlkun er andsvar Peters Singer við The Lives of Animals, sem fylgir í enskri
útgáfu bókarinnar. Singer lítur svo á að Coetzee vilji í bók sinni setja fram rök fyrir „róttækri jafn-
aðarhyggju“ um dýr, sem séu ekki sérlega sterk þegar að er gáð. Hann segir til dæmis um eitt atriði
í máli aðalpersónunnar Costello: „Ef þetta eru bestu rökin sem Coetzee getur fært fyrir róttækri
jafnaðarhyggju sinni [his radical egalitarianism]), þá muntu ekki eiga í neinum vandræðum með
að sýna hve veikburða þau eru.“ Sjá Singer 2001: 91. En Singer gefur auk þess til kynna að með því
að beita hinni skáldsögulegu aðferð geti Coetzee fjarlægt sig þessum rökum og fríað sig ábyrgð á
þeim. Enginn geti í raun vitað hver afstaða höfundarins sé. Sjá einnig Diamond 2003: 4–5.
7 Diamond 2003: 7.
Hugur 2018meðoverride.indd 89 24-Jul-18 12:21:25