Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 102

102 Jón Ásgeir Kalmansson
blanda af góðu og slæmu“.43 Hún leggur með öðrum orðum áherslu á að þessi
mun ur kalli sífellt á gagnrýna yfirvegun og íhugun. Það sem meira máli skiptir er
þó að það er ekki síst skilningur okkar á eigin mennsku sem gerir slíka yfirveg-
un og endurskoðun mögulega. Stephen Mulhall orðar þessa hugsun þegar hann
tengir saman skilning okkar á öðrum mönnum sem förunautum okkar og afstöðu
okkar til dýranna:
Þessi meinti tegundarhyggjuskilningur [speciesist conception] á mönn-
um sem förunautum [fellow creatures] felur í raun og veru í sér mun
trúverðugri og áhrifameiri hátt á að endurskoða samband okkar við dýr-
in en nokkuð sem finna má í röksemdum McMahans. Því það má líka
sjá dýrin sem förunauta okkar í öðrum en skyldum skilningi þess orðs.
Líkamleg tilvist þeirra, og þess vegna það form sem líf þeirra tekur, er
annað; en í vissum tilfellum geta hið mannlega form skapaðra vera og hið
dýrslegra form þeirra skarast, þau geta átt í samskiptum og jafnvel verið
hvort öðru félagsskapur. Á margan hátt má einnig líta svo á að sum dýr
deili með okkur sameiginlegum örlögum. Þau hafa þarfir engu síður en
við, þau þurfa að reiða sig á aðra, þau fæðast, fjölga sér og deyja, þau eru
berskjölduð fyrir sársauka og ótta – í stuttu máli deila þau með okkur
hlutskipti sem synir og dætur lífsins (svo notað sé orðalag frá Walter de
la Mare).44
Það er ekki vit í hugmyndinni sem Mulhall lýsir hér nema hið tilvistarlega og
siðferðilega mennskuhugtak sé tekið alvarlega, vegna þess að sú afstaða til dýra
sem hann hefur í huga felur í sér eins konar útvíkkun á grundvallarskilningi okkar
á þýðingu þess að vera maður. Samkvæmt þessum skilningi er „dýr“ ekki bara
hugtak sem vísar til vissra líffræðilegra tegunda lífvera; það á sér einnig tilvist-
arlega og siðferðilega merkingu sem á rætur í sjálfsskilningi okkar sem hugsandi
verur af holdi og blóði. Menn yfirfæra með öðrum orðum vissar hugsanir um
sjálfa sig og samferðafólk sitt yfir á dýr án þess að í því sé endilega fólgin viðleitni
til að eigna þeim einhverja tiltekna mannlega eiginleika, til dæmis flókna sértæka
hugsun, sjálfsvitund, og svo framvegis.45 Hugmyndinni um dýr sem förunauta
getur fylgt mjög margbreytileg, flókin og sumpart óstöðug beiting siðferðilegra
43 Diamond 1996b: 352.
44 Stephen Mulhall 2009: 32. Mulhall vísar í tilvitnuninni í McMahan 2002.
45 Hér má þó taka fram að nýlegar rannsóknir virðast gefa æ betur til kynna að ýmsir þeirra líffræði-
legu og félagslegu eiginleika sem áður voru taldir sérmannlegir séu það ekki í þeim mæli sem
menn hugðu. Sjá til dæmis Bekoff og Pierce 2010: x: „Fiskar geta til dæmis ályktað um félagslega
stöðu sína með því að fylgjast með valdahlutföllum meðal annarra fiska. Fiskar hafa einnig reynst
hafa einstaka persónuleika. Við vitum líka að fuglar skipuleggja máltíðir í framtíðinni og að
hæfileiki þeirra til að búa til og nota verkfæri er oft meiri en hjá simpönsum … Hundar flokka
og greina ljósmyndir á sama hátt og menn; simpansar vita hvað aðrir simpansar geta séð og hafa
betra minni þegar þeir spila tölvuleiki en menn; dýr, allt frá skjóm og otrum til fíla, syrgja afkvæmi
sín; mýs finna til samúðar … við höldum því fram að dýr sýni margbreytilega siðferðilega hegðun
og að samlíf þeirra mótist af henni. Á og ætti varðandi hvað er rétt og hvað er rangt gegnir mik-
ilvægu hlutverki í samskiptum þeirra, á sama hátt og í samskiptum okkar.“
Hugur 2018meðoverride.indd 102 24-Jul-18 12:21:26