Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 76

76 Stefán Snævarr
En hversu siðtengd sem boðorðin kunna að vera, þá eru þau ekki beinlínis
siðaboð. Þau hafa svipaða stöðu og hið skilyrðislausa skylduboð Kants, þau greina
hafrana frá sauðunum, tæk siðaboð frá ótækum siðaboðum. Ekkert siðaboð getur
staðið undir nafni ef það er beinlínis í mótsögn við boðorð a–d og 1–4. Þannig er
„siðaboðið“ „bönnum rökræður“ í mótsögn við þessi boðorð og því ótækt.
Víkjum aftur að Habermas. Hann telur að tvö skilyrðislaus boðorð myndi
grundvöll siðferðisins, meginrökræðu-boðorðið (M) og alhæfingar-boðorðið (A).
Hið fyrrnefnda boðorð er á þessa leið: Siðaboð getur einvörðungu talist réttmætt
ef allir hlutaðeigandi geta sammælst um það í frjálsri og óþvingaðri, siðferði-
legri meginrökræðu.38 Alhæfingar-boðorðið varðar þau áhrif og aukaverkanir
sem hljótast af því að tilteknu siðaboði sé almennt fylgt. Siðaboðið getur ekki
talist réttmætt nema hlutaðeigandi sætti sig við þessi áhrif af fúsum og frjáls-
um vilja. Um er að ræða þau áhrif og aukaverkanir sem siðaboðið getur haft á
möguleika manna á að fullnægja þörfum sínum.39 Hvaða áhrif og aukaverkanir
hefur til dæmis siðaboðið um að fóstureyðingar eigi að vera frjálsar? Hverjir eru
hlutaðeigandi?
Af þessu má sjá að það er ákveðinn leikslokaþáttur í rökræðusiðfræðinni, þarfa-
fullnæging leikur mikilvægt hlutverk. Enda segir Apel beinum orðum að ekki sé
rétt að kalla rökræðusiðfræðina „hreinræktaða skyldufræði“, afleiðingar þess að
fylgja siðaboðum skipti miklu.40
Habermas er ekki svo skyni skroppinn að halda að hlaupið sé að því að fylgja
bæði (M) og (A). (M) og (A) hafa að forsendu meginrökræðu þar sem allir sem
málið snertir hafa aðgang að öllum upplýsingum sem máli skipta, í stuttu máli:
(M) og (A) krefjast eins góðra skilyrða fyrir rökræðu og mögulegt er. Eins og áður
segir eru litlar líkur á að meginrökræða fullnægi bestu mögulegu skilyrðum. Ég
sé ekki annað en þetta þýði að við getum aldrei verið fyllilega viss um hvort þau
siðaboð sem við teljum réttmæt séu það í raun og veru. Ekki bætir úr skák að erfitt
er að samhæfa hagsmuni allra sem boðorðin snerta. Staðhæfingar um að tiltekin
boðorð séu réttmæt hljóta því að teljast fallvaltar.
Eins og tæpt hefur verið á telur Habermas að skynsamleiki (e. rationality)
staðhæfinga og annarra yrðinga sé fólginn í fallvelti og rökstyðjanleika: „Yrðing
fullnægir skilyrðum skynsamleikans ef og að svo miklu leyti sem hún hefur fall-
valta þekkingu að inntaki …“41 Rökstyðja má staðhæfinguna „tunglið er í 300.000
kílómetra fjarlægð frá jörðinni“ með tilvísun til vísindalegra athugana. Hún gæti
líka verið röng, þess vegna má telja hana skynsamlega. Svipað gildir um staðhæf-
ingar um réttmæti boðorða, þær geta verið bæði rökstyðjanlegar og fallvaltar og
því skynsamlegar. Um leið hefur siðferðið sinn eigin skynsamleika sem felst ekki
til að endurgera hugboð (þ. Intuitionen) og engin ástæða sé til að ætla annað en að þær tilraunir
séu fallvaltar. Habermas 1983: 106–107.
38 Habermas 1983: 76. Athugið sáttaþáttinn í þessari speki.
39 Habermas 1983: 97–104.
40 Apel 1986: 6.
41 „Eine Äußerung erfüllt die Voraussetzungen für Rationalität, wenn und soweit sie fehlbares
Wis s en verkörpert …“ Habermas 1981: 27.
Hugur 2018meðoverride.indd 76 24-Jul-18 12:21:24