Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 19

Vitnisburðarranglæti 19
Ef við tökum þetta allt saman, legg ég til eftirfarandi bráðabirgðaskilgreiningu
á félagslegu valdi:
Verkleg og staðbundin félagshæfni til að stýra athöfnum annarra sem
annaðhvort tilteknir félagslegir gerendur geta beitt (með virkum eða
óvirkum hætti) eða virkni hennar er alfarið formgerðarbundin.
Enda þótt okkur sé tamt að nota hugtakið félagslegt vald til að andæfa ein-
hverju – yfirleitt tölum við aðeins um vald þegar við gagnrýnum það – er þessi
tillaga að skilgreiningu til marks um að sjálf hugmyndin um félagslegt vald sé
í raun hlutlausari en svo, enda þótt hún sé aldrei eins hlutlaus og hugmyndin
um félagshæfni ein og sér. Því er rétt að útiloka ekki að valdbeiting valdi engum
skaða. Á hinn bóginn tryggir lykilstaða stýringarhugtaksins í þessari skilgrein-
ingu að það getur orðið grundvöllur gagnrýni: Hvar sem valdi er beitt ættum við
að spyrja hver eða hvað stjórni hverjum og hvers vegna.
Ímyndarvald
Fram að þessu höfum við skoðað félagslega samstillingu einungis sem verklega
samstillingu þar eð hún snýst þá aðeins um að stilla saman strengi ólíkra athafna.
Þó er a.m.k. ein birtingarmynd félagslegs valds sem krefst ekki aðeins félagslegr-
ar samstillingar heldur einnig samstillingar hins félagslega ímyndunarafls. Ýmiss
konar valdbeiting byggist á því að gerendur hafi sameiginlegar hugmyndir um
félagslega ímynd (e. social identity) eða stöðu – hugmyndir sem lifa í sameig-
inlegu félagslegu ímyndunarafli og ráða því t.a.m. hvað það þýðir að vera kona
eða karl, sam- eða gagnkynhneigður, ungur eða gamall o.s.frv. Í hvert sinn sem
valdbeiting hvílir að verulegu leyti á slíkum sameiginlegum ímyndunum um fé-
lagslega ímynd eða stöðu er ímyndarvald (e. identity power) að verki. Kyngervi er
eitt svið ímyndarvalds og, eins og gildir almennt um félagslegt vald, er hægt að
beita því valdi með virkum eða óvirkum hætti. Ímyndarvaldi um kyngervi er t.d.
beitt þegar karl notar (jafnvel ómeðvitað) karlímynd sína til þess að hafa áhrif á
breytni konu, s.s. til að fá hana til þess að fallast á skoðanir hans. Til dæmis gæti
hann sýnt henni velviljað yfirlæti og komist upp með það vegna þess eins að hann
er nú einu sinni karl og hún kona: „Marge, eitt er kvenlegt innsæi, annað eru
staðreyndir“, eins og Greenleaf segir við Marge í The Talented Mr Ripley.10 Hann
bælir niður grunsemdir hennar um að Ripley sé morðingi með því að beita því
ímyndarvaldi sem hann sem karl hefur óhjákvæmilega yfir henni sem konu. Svo
óskammfeilin beiting ímyndarvalds sem þessi þarf þó ekki að vera vísvitandi –
sagan gerist á sjötta áratugnum og Greenleaf beitir hugvitssemi sinni til þess að
reyna að sannfæra Marge um að líta á aðstæður frá því sem hann álítur vera hlut-
lægari sjónarhól, enda þótt hann geri sér réttilega ljóst að þær valdi henni mikilli
tilfinningalegri spennu. Honum er e.t.v. óljóst að hann nýtir sér kyngervi til þess
10 Minghella, The Talented Mr Ripley, 130.
Hugur 2018meðoverride.indd 19 24-Jul-18 12:21:21