Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 92

92 Jón Ásgeir Kalmansson
lengra en nytjastefnumenn með því að ætla hverju einstöku dýri viss réttindi sem
vegi þyngra en almannahagsmunir. Hann telur að ef sýna má fram á að menn
hafi réttindi, þá megi einnig færa rök fyrir réttindum dýra. Þau eigi sér líf og séu
„sjálfsverur“ með langanir, hugmyndir, minningar og aðra hæfileika sem einkenna
hugarstarf. Á grundvelli þessara eiginleika hafi dýr siðferðileg réttindi sem þýði að
með þau skuli ekki ráðskast einungis til að fullnægja löngunum manna.
Þrátt fyrir þennan ágreining milli Singers og Regans, sem að mörgu leyti er
framhald á rökræðunni milli talsmanna leikslokakenninga og talsmanna lög-
málskenninga í almennri siðfræði, eru þeir sammála í meginatriðum. Þeir telja
báðir að menn hafi beinar skyldur við dýr vegna þess að dýrin hafi þá eiginleika
sem eru undirstaða siðferðilegra skuldbindinga. Þeir hafna báðir skynsemis-
hyggju klassískra heimspekinga og þeirri trú að maðurinn sem tegund sé í krafti
skynsemiseðlis síns siðferðilega æðri dýrunum. Skynsemin getur að þeirra dómi
ekki grundvallað virðingu fyrir öllum mönnum, því sumir hópar manna eru án
hennar, til dæmis vegna vanþroska, fötlunar eða sjúkdóma. Skylda manna við líf-
verur, menn eða dýr, getur ekki heldur ráðist af því hvaða tegund þær tilheyra. Slík
afstaða myndi fela í sér fullkomlega óréttmæta mismunun – sem Singer kallar
tegundarhyggju, eins og áður sagði. Þeir viðurkenna fúslega að upplýsingar um
það hvaða tegund lífvera tilheyrir gefi vísbendingar um þá eiginleika sem hún
muni venjulega hafa. Það sem skiptir máli frá siðferðilegum sjónarhóli, að þeirra
dómi, er þó ekki hvaða tegund lífvera tilheyrir, heldur hitt, að hve miklu leyti hún
hefur til að bera skynhæfni, finnur til langana, býr yfir minningum eða hefur aðra
ámóta eiginleika. Þótt færa megi rök fyrir því að mannkynið skynji ánægju og
sársauka á margbreytilegri og sterkari hátt en aðrar dýrategundir, þá hafa margir
menn slíkan hæfileika í minni mæli en fjölmörg dýr. Í slíkum tilfellum ber okkur
því að taka ríkara tillit til hagsmuna dýranna en þeirra manna sem í hlut eiga.
Gegn skynsemishyggju og heimspekilegri orðræðu
Sú almenna tegund af röksemdafærslu sem hér hefur verið lýst má kalla rök-
semdafærslu út frá sameiginlegum eiginleikum.15 Hvernig samræmist hún af-
stöðu Elísabetar Costello í The Lives of Animals? Engum þarf að blandast hugur
um álit Costello á skynsemishyggju heimspekihefðarinnar. Líkt og Singer og
Regan hafnar hún algerlega staðhæfingunni „maðurinn er Guði líkur, dýr eru lík
hlutum“:
Bæði skynsemi og sjö áratuga lífsreynsla segja mér að skynsemin sé
hvorki eðli alheimsins né eðli Guðs. Þvert á móti virðist mér skynsemin
vera grunsamlega lík mannlegri hugsun. Ekki nóg með það, eins og ein
tilhneiging í mannlegri hugsun. Skynsemin er ákveðið svið í hugsunar-
hætti manna.16
15 Þetta heiti hef ég frá Crary 2007. Crary talar um „the argument from common capacities“.
16 Coetzee 2001: 23.
Hugur 2018meðoverride.indd 92 24-Jul-18 12:21:25