Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 64
ANDVARI LÍFHYGGJUMAÐUR EÐA RÓMANTÍKER? 63
Að mati Valgerðar, konu Einars, var í „Dettifossi“ unnt að kynnast heim-
spekilegri afstöðu hans og þá ekki síst þeim draumi að mannkynið beislaði
hugarorkuna á bak við viljann og upplifði hina æðstu þekkingu (sjá líka til-
vitnun í sjöunda erindi á bls. 55):
Hann dreymdi jafnvel um það, að þeir tímar mundu koma, er vilji mannsins og
hugsunarorka væri beinlínis virkjuð eða tamin í þjónustu æðri markmiða […]. Hann
trúði því fastlega, að sá tími mundi koma, er mönnum tækist að yfirstíga dauðann,
þeir mundu öðlast svo mikið andlegt vald, að þeir gætu „stigið fyrir dómara allra
tíma“, sálin skipt um ham þjáningalaust og horfið beint á hærra tilverustig.43
Valgerður var á því að þessa hugmynd mætti ítrekað greina í kvæðum Einars
en fyrir utan „Dettifoss“ tilfærði hún ljóðið „Jörð“ frá 1918.44 Af tíma-
ritsgrein eftir Hannes Pétursson skáld má ráða hvernig hún kemur fram í
kvæðinu „Bláskógavegi“ í Vogum árið 1921. Þar segir Hannes að Einar geri
Vatnajökul að lífgjafa í formi „ísneggs“ (íshjarta) sem streymi frá sér fall-
vötnum eins og hjarta lífveru blóði. Jökullinn verður þannig að uppsprettu
lífsins (eða frumkraftsins) sem æðsta takmark mannsins er að ná stjórn á:45
Öræfin hlusta á lífsteikn marmarans bjarta.
En ísneggið mikla er óháð sólu og vind, –
þess æðar slá jafnt og þungt út að tvennum höfum. –46
Þó að skipulag ljóða Einars væri ekki endilega reglulegt og þau virkuðu oft
ruglingsleg með mörgum ósamræmanlegum myndum og hugleiðingum þá
vildi Kristján Karlsson meina að yfirleitt væru tveir þættir til staðar sem
orðið hefðu að höfundareinkenni. Annar væri sá að skáldið drægi yfirleitt
upp mynd í byrjun eða í lokin líkt og um sviðsetningu væri að ræða. Öllu
mikilvægari taldi Kristján þó vera þann seinni sem hann kallaði „aflstöð“
kvæðis sem tengdi ólíkar hugmyndir innan þess saman, skýrði þær og mark-
aði skilning þess í heild.47 Út frá lestri Hannesar er mögulegt að líta á ofan-
greindar línur úr „Bláskógavegi“ sem slíka aflstöð þótt túlkun Kristjáns liggi
honum ekki til grundvallar. Sjálfur tiltók Kristján eftirfarandi línur sem afl-
stöð „Dettifoss“:48
Þú gætir unnið dauðans böli bót,
stráð blómaskrauti yfir rústir grjótsins,
steypt mynd þess aftur upp í lífsins mót
með afli því, frá landsins hjartarót,
sem kviksett er í klettalegstað fljótsins.49
Að þessar línur, sem eru úr fjórða erindi, myndi lykil að merkingu ljóðsins
kemur heim og saman við greininguna hér, að það minni á ýmis sjónarmið