Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 116

ANDVARI DYSIN, VARÐAN OG VERÐANDIN 115
nokkrir ungir piltar að róta í grjóti og reisa sér vörðu uppi á holtinu og eftir
það varð ekki aftur snúið.
Næstu rúmlegu hundrað ár átti það eftir að henda ítrekað að varðan grotn-
aði niður sökum hirðuleysis en var, hvað sem því leið, ávallt reist á nýjan
leik af bæjarbúum. Ásamt endurreisnarþolgæði Reykvíkinga mátti jafnframt
greina athyglisverða breytingu, en hún var sú að holtið tekur nafnabreyting-
um í daglegu tali. Hætt var að tala um Arnarhólsholt og byrjað að tala um
Skólavörðuholt. Það má því leiða að því líkur að varðan sem piltarnir reistu
hafi ekki aðeins verið samansafn af grjóti – aðeins eitt annað hrúgald á vegi
borgarbúa – fundarstaður eða útsýnispallur, heldur tákn og hluttekja þess
hugarfars sem kraumaði í samfélaginu.
Ris og hrun og ris og hrun og ris og hrun Skólavörðunnar
Á 18. öld höfðu skólapiltar í Skálholti komið sér upp vissum venjum sem
ekki mátti af bregða, var ein þeirra sú að á vorin mæltu piltarnir sér mót
á ákveðnum stað og þaðan riðu þeir allir áfram í sameiningu. Á leiðinni
í skólann átti að staðnæmast þrisvar og hrópa signum og seinasta ópið var
framkvæmt í heimreiðinni. Í því skyni að gera lokaáfangann sem hátíðleg-
astan tóku drengirnir upp á því að hlaða grjótvörðu þar sem síðasta signum-
ið var kallað upp og hlaut hún nafnið Skólavarða. Þegar skólinn fluttist til
Reykjavíkur árið 1785 voru 10 piltar honum samferða og fluttu siðinn með
sér úr Skálholti. Í Reykjavík var síðasta signum á Arnarhólsholtinu og þar
hlóðu þeir að breyttu breytanda nýja Skólavörðu 1796.4 Síðan hefur holtið
ekki verið kallað annað en Skólavörðuholt.
Árið 1804 fluttist hins vegar Hólavallaskóli til Bessastaða og eftir það
var enginn sem bar sig eftir viðhaldi Skólavörðunnar. Bæjarmenn létu hana
sig engu skipta svo úr varð að árið 1834 var hún grotnuð sundur. Til voru
þeir sem tók sárt að horfa upp á afdrif Skólavörðunnar, minnismerki fyrsta
skólans í Reykjavík, og þeirra á meðal var Krieger stiftamtmaður sem tók að
sér að virkja kaupmenn bæjarins í því skyni að hlaða vörðuna upp á nýtt.5
Hún varð stærri en hin fyrri og var gangstígur ruddur upp holtið að henni.
Krieger til heiðurs var nafn hans letrað á vörðuna og um stutt skeið var gerð
tilraun til að kalla hana Kriegers Minde (ísl. minnisvarði Kriegers) upp á
dönskuna. En ekki fékkst almenningur til þess og hélt hún því sínu gamla
heiti ásamt því að stígurinn nýi dró af henni nafn sitt: Skólavörðustígur.
Ekki tókst viðhald vörðunnar betur að þessu sinni, þrátt fyrir að hún hafi
verið veglegri en sú fyrri, og hrundi hún því líkt og forveri hennar árið 1858.
Áratug síðar, 1868, kom Árni Thorsteinsson bæjarfógeti því svo til leiðar að
Sverrir Runólfsson steinsmiður reisti hana enn upp á nýtt og nú veglegar en