Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 93
92 JÓN SIGURÐSSON ANDVARI
Og Þorsteinn sér líka fyrir sér djarft upplit, vilja og ættarblóð sem lagði
sterkan roða á opnar varir. Skáldið finnur á sér að hiti brennur undir hreinum
svip.
V
Eins og framar segir var það ekki einstakt stórhneyksli að kona, jafnvel há-
ættuð biskupsdóttir eða prestsmaddama, þyrfti að undirgangast það að vinna
opinberan eið að siðferði sínu. Eiða unnu menn á lögþingum eða í kirkju.
Kunnir voru tylftareiðar sem tólf vinir, nágrannar og velvildarmenn unnu
með sakborningi, en þeir voru einkum tengdir galdrakærum. Kunnir voru
synjunareiður, sjöttareiður og lýrittareiður, en þann síðast nefnda vann sak-
borningur einn. Dómari veitti eiðtöku sem tækifæri fyrir sakborninginn.
Eitt er það, og það skiptir máli, að það var augljóslega nauðungareiður
sem Ragnheiður vann þegar hún sór fyrir alla kynferðisreynslu. En enginn
var reiðubúinn að minna á slíkt fyrir hönd þessarar nítján ára gömlu stúlku,
eða til þess að meta einhverjar aðstæður í því henni til málsbóta. Allir óttuð-
ust viðbragð föður hennar við þvílíku tali. Ragnheiður hefur auðvitað verið
í uppnámi, skelfd við máttarvöld himins og jarðar og niðurlægð.
Annað er að óneitanlega er sú tilgáta heillandi að Svalberðingurinn
Ragnheiður, dóttursonardóttir Helgu Aradóttur, afkomandi Ragnheiðar á
rauðum sokkum og Ólafar ríku - og dóttir föður síns, hafi ekki svarið rang-
an eið heldur hafi hún tekið örlögin í sínar eigin hendur þegar eftir eiðtök-
una. Guðmundur Kamban lýsir slíkri tilgátu í ritgerð í Skírni (Guðmundur
1929:60-64, 68). Þórhallur Guttormsson hallast í sömu átt (Þórhallur
1973:101). Ekki er ólíklegt að stoltið og skapið hafi látið til sín taka að eið-
töku lokinni.
Hér verður tilgátum einum við komið. Um þær eru og verða valkostir. –
En tekur það einhverju tali að hefja umsvifalaust ásökun á hendur þessari
ungu stúlku um meinsæri ef til greina kemur að hún hafi ekki svarið rangan
eið? Er einhver sanngirni í því að byrja á ákæru um mjög alvarlegt brot áður
en aðstæður og málsástæður hafa verið kannaðar, eftir því sem það er þá
unnt? Ber ekki jafnan að taka þann kost sem nærtækastan má telja ef ekki
eru skýrar sönnur fyrir hendi? Annar eins vafi lék jafnan um eiðtökur þegar
vinir, nágrannar og jafnvel skyldmenni voru valin til að sverja með sakborn-
ingi og ábyrgjast hann þannig.
Gáfum Ragnheiðar og skörpum skilningi er þannig lýst í heimildum að
enginn vafi er á því að hún gerði sér fulla grein fyrir alvöru eiðtökunnar (Jón
H. 1903:291. Jón E. 1828:29).
Frá eiðtökudegi Ragnheiðar til fæðingardags sonar hennar liðu rúmir níu