Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 124

ANDVARI DYSIN, VARÐAN OG VERÐANDIN 123
Gilgames fréttir af Enkídú lætur hann senda yndiskonu til þess að tæla hann til ásta
og temja hann. Árangurinn lætur ekki á sér standa. Ástarsambandið við konuna
færir hann nær siðmenningunni og þá fer að draga úr honum hinn villimannlega
mátt.44
Má ekki allt eins líkja þessu við ferðalagið úr torfkofanum, úr skinnskón-
um, úr forarpollunum í holtinu og, enn og aftur, inn í gljáfægt hótellobbí
nútímans á Hôtel Splendide?45 Umpólunin milli fortíðar og nútíðar er jafn-
vel enn sterkari þegar hugað er að því að þarna á holtinu stóð önnur varða
– eða dys – sem segja má að hafi verið gædd gömlum anda. Það var gröf
Steinunnar Sveinsdóttur sem dæmd var til dauða ásamt Bjarna Bjarnasyni í
Sjöundármálinu á Rauðasandi í Barðastrandarsýslu.46
31. ág. 1805 deyði lífsfanginn Steinunn Sveinsdóttir, 36 ára, frá tugthúsinu, er
eftir eins dags legu andaðist snögglega af Apoleksi og sterkri geðsmunahræringu;
átti að aftakast í Noregi fyrir framið morð í Barðastrandarsýslu. Dysjuð uppi í
Arnarhólsholti.47
Eins og sést í tilvitnuninni hér að ofan lést Steinunn í fangelsinu á Arnarhóli
31. ágúst 1805 áður en yfirvöldum lánaðist að flytja hana til Björgvinjar til
aftöku. Meiriháttar flökkusögur spunnust út frá málinu og deilt var um hvort
hún hefði raunverulega látist úr geðshræringu, svipt sig lífi eða verið myrt
af fangaverði:
Gamall Reykvíkingur, séra Pétur á Kálfafellsstað, ritar: „Það er rétt hjá „Þjóðinni“
að Steinunn á Sjöundá dó af geðshræringu. Faðir minn (háyfirdómari Jón Pétursson)
sagði mér að hún hefði dottið niður, er hæstaréttardómurinn var lesinn yfir henni.
Lygasaga, að Brúnn fangavörður hafi drepið hana vanfæra eftir sig á eitri.48
Vafamál sem tengdust dauða Steinunnar urðu til þess að hún varð að þjóð-
sagnapersónu á einni nóttu, útilegukonu handanlífsins. Á þeim tímum var
morðingjum ekki ætlaður staður í vígðri mold heldur voru þeir settir niður
fjarri helgum reit. Steinunn var dysjuð í nábýli við þá sem orðið höfðu úti á
Holtinu og reikuðu þar um í rótlausum ótta. Fólk gekk upp á Arnarhólsholtið
í útsýnisferðir til þess að líta yfir sundin og sumir notuðu tækifærið og köst-
uðu grjóti að dysinni „til þess að undirstrika vanvirðingu sína á þeim grafna,
en aðrir til þess að hlaða brjóstvirki um þessa óhamingjusömu konu“.49 Það
hefur lengi verið þjóðsiður að hafa dysjar ekki lengra frá alfaravegi en svo
að vegfarendur gætu kastað grjóti í þær. „Þetta var þjóðsiður, að þeir sem
eftir lifðu, kynslóð eftir kynslóð sýndu minning þess sem dysjaður var fyrir-
litning með því að kasta steini að kumli hans eða hennar“.50
Þarna á holtinu var bersyndugri konu valinn legstaður í byrjun 19. aldar, og
þar lá hún grýtt og smáð í meir en hundrað ár, það er allt þangað til að nútím-