Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 126

ANDVARI DYSIN, VARÐAN OG VERÐANDIN 125
Til að gera sér hugmynd um bæjarlífið á þessum tíma má líta til grein-
ar Benedikts Gröndal frá aldamótunum þar sem hann lýsir Reykjavík í
Eimreiðinni, „þar sem engin lýsing á Reykjavík [var] til“, eins og hann orð-
aði það.55 Benedikt tekur sér myndræna (e. figurative) stöðu á hæsta bletti
bæjarins, „sem „Skólavarðan“ stendur á“ og lýsir því sem kemur honum fyrir
sjónir.56 Það má heita lýsandi fyrir gelgjuskeið borgarinnar að hann tekur
fram – eftir að hafa fjallað um upprunasögu borgarinnar og lýst staðarhátt-
um – „að Reykjavík verður hvorki borin saman við stórborgir í útlöndum, né
verður henni heldur líkt við hvert smáþorp“.57 Borgin er að ganga í gegnum
breytingar og er að vissu leyti fljótandi í eðli sínu. Þó má merkja af lýsing-
um hans að fyrstu sprotar nútímans eru að spretta upp í bænum. Gleggstu
lýsingar Benedikts eru þær sem snúa að götulífinu í borginni og maður þarf
ekki að lesa á milli línanna til að sjá að siðmenntaðir lífshættir eru öllu
heldur fólgnir í einhvers konar sýndarmennsku en innræti og andlegri rækt.
Benedikt gerir lítið til að fegra aðstæður og segir að þrátt fyrir tilburði
fyrirmanna bæjarins til að líkja eftir háttum erlendra menningarþjóða séu
tvö öfl ráðandi í götulífinu: götustrákarnir og hrossin. Götubörnin segir
hann „öllum lögum undanþegin“ en ber þó hrossunum öllu verri söguna.58
Þau gangi um allar götur og innum opin hlið „eins og maður sé í einhverju
Kósakkaþorpi eða Tartarabæli“, og snuðri í öllum „öskuhaugum og rusli,
eins og því sé aldrei gefið að éta“.59 Hann lýsir borg þar sem agaleysi ríkir og
viljinn til „mennta“ sé yfirborðslegur. Sá vísir að borgarastétt sem kominn
er í bæinn einkennist helst af því að snobba fyrir erlendum straumum, segir
hann. Allt sé fínt sem komi að utan og það þyki ekki „lítil fremd“ að „líkjast
útlendingum“.60 Vandinn er hins vegar sá, segir hann, að Reykvíkingar séu
alltaf skrefi á eftir því „móðarnir koma hingað ekki fyr en þeir hafa lifað sitt
fegursta utanlands“.61 Framfarir ber einnig á góma sem birtist meðal ann-
ars í því að „fínu herrarnir“ gangi með staf til að berja frá sér allt sem er „á
eftir tímanum“.62 Það má kannski heita tákn tímanna að Benedikt segi ekki
„þverfótað á götunum fyrir mentun“.63 Hann bætir þó við að orðið „mentun“
hafi „orðið allvíðrar merkingar“ og vilji Reykvíkingar geta kallað sig borg-
ara með réttu þurfi að hlúa að öðru en því sem fyllir magann. Það þarf að
vera hægt að næra andann í „Aþenuborg Íslands“ og eftir tugi blaðsíðna þar
sem Benedikt lætur gamminn geisa, oft í flimtingum, færist í hann alvar-
legri tónn í niðurlagi greinarinnar.64
Sumt vantar hér enn, sem nauðsynlegt væri að fá. Það er fyrst og fremst opinbert
uppboðshús, þar sem nóg rúm væri, svo fólkið komist að og þurfi ekki að standa
úti í rigningum og illviðrum, eins og oft hefur viljað til […]. Þá vantar og vinnuhús
eða hæli fyrir niðursetninga eða þess konar aumingja, sem altaf er farið illa með,
hvað sem sagt er. Svo er sæmileg spítalabygging, bygging fyrir „söfnin“, eins og
tíðkast alstaðar, þar sem menn vita af sjálfum sér […]. En ef nokkuð væri til, sem