Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2022, Blaðsíða 105

GUðRÚn STEInÞÓRSDÓTTIR
104
barnaverndar er það merki um vanrækslu að skilja börn sín eftir hjá óhæfum
einstaklingi rétt eins og hann gerði þegar hann fór á sjóinn.29
Á þeim tíma sem sagan gerist býr móðirin enn á Fjólugötu og á tugi
milljóna inni á bankabók en sér þó ekki sóma sinn í því að styrkja dóttur
sína sem þarf að horfa í hvern eyri og skammta sér afar naumlega bæði mat
og drykk. Þegar mamman heimsækir Systu á aðfangadag færir hún henni
að vísu matarpakka, sem varð afgangs í úthlutun mæðrastyrksnefndar, og
gefur henni í jólagjöf sundkort, svo hún geti þrifið sig, og fyrrnefnt strætó-
kort. Auk þess kemur fram að hún greiði alltaf kirkjugarðsgjald dótturinnar.
Mamman er sem sagt tilbúin að styrkja dóttur sína í dauðanum en ekki í
lífinu. Lýsingar á gjöfum móðurinnar og meintum stuðningi markast auð-
vitað af leiftrandi íróníu en þær eiga það sameiginlegt að undirstrika áfram-
haldandi vanrækslu hennar. Í hrollvekjum sem fjalla um mammfreskjur er
algengt að illska þeirra standi fyrir það sem samfélagið óttast hverju sinni.30
Lýsingar á móðurinni í Systu megin eru vitaskuld ýktar en freistandi er að
túlka yfirgengilega nísku hennar og vanrækslu sem tákn fyrir ráðandi öfl í
samfélaginu sem hafa peningavöld en kjósa að nýta féð í annað en að hjálpa
þeim sem helst þurfa á því að halda. Í bókinni felst því hörð gagnrýni á
íslenskt samfélag sem leyfir fátækt að viðgangast þótt hér ættu allir að geta
lifað mannsæmandi lífi.
Í heimsókninni ávarpar móðir Systu hana aldrei með nafni en þess í stað
kallar hún hana fimm sinnum „vænu“.31 nafngiftin kann að orka niðrandi
en hana má líka túlka sem vísbendingu um að í huga mömmunnar sé Systa
ekki orðin fullorðin, hún sé enn barn sem ala þurfi upp.32 Þá tilgátu styður
29 Freydís j. Freysteinsdóttir, Skilgreiningar og flokkunarkerfi í barnavernd, Barnavernd-
arstofa, 2012, önnur útgáfa, bls. 6–7.
30 Tracy Stephenson Shaffer, „Putting Popular Culture to Work. Monsters and Ghosts
in Blasphemies on Forever“, Liminalities. A Journal of Performance Studies 2/2012, bls.
1–8, hér bls. 5 og Steven Schneider, „Monsters as (Uncanny) Metaphors. Freud,
Lakoff, and the Representation of Monstrosity in Cinematic Horror“, Other Voices
1: 3/1999.
31 Steinunn Sigurðardóttir, Systu megin, bls. 64–71.
32 Tamar Hager og Omri Herzog hafa bent á að flokka megi vondar mæður í hroll-
vekjum í tvo flokka; annars vegar eru það mæður sem eru fjarlægar, kuldalegar
og vanrækja því börnin sín og hins vegar eru það þær sem halda áfram að mæðra
börnin, það er veita þeim óendalega ást og tryggð, þótt þau séu orðin fullorðin en
þannig koma hinar vondu mæður í veg fyrir að börnin fái tækifæri til að þroskast
almennilega sem einstaklingar. Þótt móðir Systu falli frekar í fyrrnefnda flokkinn
má greina einkenni úr þeim síðari í fari hennar; eins og umræðan í meginmáli vitnar
um. Tamar Hager og Omri Herzog, „The Battle of Bad Mothers. The Film Mama