Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2022, Blaðsíða 104

DÓSAFRÍðA, FLAnDRARI OG HRjÁð DÓTTIR
103
sinnir ekki þörfum afkvæma sinna og misbýður þeim á ýmsa vegu.26 Það
skyldi því engan undra að í samtölum sín á milli vísi Systa og Brósi til móður
sinnar með orðum á borð við mammið, jólafressið og Mammfreskjan.27
Viðurnefnin eiga það sameiginlegt að undirstrika illsku móðurinnar; hún
er ógnvaldur, skaðræði sem hefur ekki staðið sig í móðurhlutverkinu. Það
er því einkar írónískt að hún skuli bæði vera félagi í björgunarsveitinni og
mæðrastyrksnefnd. Hún sér meðal annars um að útdeila matarpökkum til
þeirra sem minna mega sín en þannig leggur hún sig fram við að hugsa um
annað fólk en sitt nánasta sem þó þarf nauðsynlega á hjálp að halda. Sjálf-
boðavinnan minnir á að skrímsli samfélagsins eru alls ekki alltaf auðþekkjan-
leg; gjarnan sýna þau eitt andlit út á við en annað innan veggja heimilisins.28
Það er rökrétt að afstaða systkinanna til móðurinnar sé mjög neikvæð.
Þau sakna hins ljúfa föður enda viss um að líf þeirra hefði þróast á annan veg,
hefði hans notið lengur við. Ekki er útilokað að svarthvít viðhorf systkinanna
til foreldranna markist þó að einhverju leyti af því að faðir þeirra var oft fjar-
verandi í uppeldinu og lést þegar þau voru börn þannig að einfaldara er fyrir
þau en ella að draga upp helgimynd af honum og ímynda sér hann sem hinn
fullkomna uppalanda eða sem algjöra andstæðu móðurinnar. Faðirinn stóð
sig þó ekki sem skyldi í foreldrahlutverkinu því samkvæmt flokkunarkerfi
(1980). Sjá sama heimild, bls. 139. Vert er að nefna að í ritdómi um Systu megin líkir
Gauti Kristmannsson móðurinni við stjúpu ævintýranna en sú líking undirstrikar
vitaskuld einnig vanrækslu hennar. Sjá Gauti Kristmannsson, „Lesandi hrifinn úr
stofunni inn í erfiðan veruleika“, RÚV 26. október 2021, sótt 17. júní 2022 af https://
www.ruv.is/frett/2021/10/26/lesandi-hrifinn-ur-stofunni-inn-i-erfidan-veruleika.
26 Í bókinni Árin sem enginn man gerir Sæunn Kjartansdóttir sálgreinandi grein fyrir
muninum á góðum mömmum og vondum en samkvæmt henni er vond mamma „sú
sem vanrækir barnið sitt, lætur sig ekki varða hvernig því líður, sinnir ekki þörfum
þess, skaðar það eða misbýður á einhvern hátt.“ Sæunn Kjartansdóttir, Árin sem
enginn man. Áhrif frumbernskunnar á börn og fullorðna, Reykjavík: Mál og menning,
2009, bls. 42. Eins og sjá má rímar lýsing Sæunnar á vondri mömmu vel við frásögn
Systu af móður sinni.
27 Steinunn Sigurðardóttir, Systu megin, bls. 134, 104 og 53. Gaman er að geta þess að
orðið „mammfreskja“ er eitt af fjölmörgum nýyrðum Steinunnar í Systu megin en
hún er annáluð fyrir að smíða ný orð eins og Þorleifur Haukson hefur fjallað um í
greininni „Orðasmíð í ljóðmáli Steinunnar Sigurðardóttur“, Tímarit Máls og menn-
ingar 1/2021, bls. 70–81.
28 Hér má minna á að í umræðu, síðustu áratugi, um ofbeldi – og ekki síst kynferðislegt
ofbeldi – hefur verið lögð áhersla á að gerendur ofbeldis myndi fjölbreyttan hóp og
að ofbeldisfólk megi finna í hverri fjölskyldu. Sbr. til dæmis Sæunn Kjartansdóttir,
Hvað gengur fólki til? Leit sálgreiningar að skilningi, Reykjavík: Mál og menning,
1999, bls. 112–113; „Kynferðisofbeldi“, Stígamót, 2022, sótt 5. júní 2022 af https://
stigamot.is/kynferdisofbeldi/.