Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2022, Blaðsíða 169

HóLMFRÍðuR GARðARSDóTTIR
168
um, venjum, viðhorfum og gildum, og því að kenna og þjálfa frumbyggja-
konur í innfluttum lifnaðarháttum. Valdaleysi kvenna var að auki kyrfilega
fest í sessi með því sem kallað var „patria potestad“, en í því fólst fullt vald
karla yfir ættlegg sínum, svo sem menntun barna, starfsvali sona, makavali
dætra og búsetu.18 Karlar voru lögráða þjóðfélagsþegnar, nutu menntunar
og þjónuðu í herjum, stjórnum og ráðum.19 Konur báru og ólu upp börn, og
þjónuðu á heimilum. Einstaka konur unnu sem verkstjórar innanhúsmála á
stórbýlum, aðrar gengu í klaustur. Ein þeirra var spænsk/mexíkóska nunnan
og ljóðskáldið Sor Juana Inés de la Cruz (1648–1695) sem braut blað þegar
hún hóf málsvörn sína gegn kirkju- og karlveldi samtíma síns.20 Í grein í
Lesbók Morgunblaðsins, frá 2004, segir um hana: „Hún ávítti karla fyrir að
upphefja ímynd hinnar fögru, viðkvæmu og veikburða konu á sama tíma og
þeir ætluðust til að þær fæddu þeim sem flest börn og ynnu öll erfiðisverk“.21
Sor Juana fjallað ítrekað um rétt kvenna til menntunar, það er að þær fengju
að njóta eigin hæfileika og gáfna. Fræðikonan Rosa Perelmuter hefur meðal
annars bent á að ástæða þess að Sor Juana var dæmd frá aðgengi að bóka-
safni klaustursins þar sem hún dvaldi sé sönnun þess óréttlætis og útskúfunar
sem viðgengst gagnvart konum og þeirrar undirokunar sem þær bjuggu við
á öllum sviðum.22
Hér á eftir verður sjónum beint að baráttu kvenna fyrir auknum lýð-
réttindum í kjölfar þess að flest þau lönd sem mynda spænskumælandi
Rómönsku-Ameríku öðluðust sjálfstæði við upphaf 19. aldar. Stiklað er á
stóru og flest dæmin sótt til fjölmennari samfélaga álfunnar, þ.e. Argentínu,
Mexíkó og Síle, samhliða því að umræðan er leidd að málefnum samtímans.
Hlutverki samtakamáttar og áhrifa fjöldahreyfinga kvenna er veitt sérstök
18 Sjá umfjöllun Barböru Potthast, bls. 75 og skilgreiningar sóttar þann 28. ágúst 2022
af https://www.conceptosjuridicos.com/us/patria-potestad/.
19 Lineke Stobbe vekur athygli á því að almennt hafi verið samþykkt að karlmenn
stunduðu framhjáhald, enda sú goðsögn útbreidd að í Argentínu væru sex konur á
hvern karl og sú hegðun því ásættanleg. „Doing Machismo. Legitimating Speech
Acts as a Selection Discourse“, bls. 111.
20 José Carlos González Boixo, „Introducción“, Sor Juana Inés de la Cruz: Poesía lírica,
Madrid: Cátedra, 1996, bls. 9–63, hér af bls. 56 og 58.
21 Úr grein höfundar „Með potta, orð og tillögur að vopni. Frá sjónarhóli kvenna.
Bókmenntir Rómönsku-Ameríku“, Lesbók Morgunblaðsins, 17. júlí 2004. Þar er einn-
ig að finna umfjöllun um fleiri skáldkonur álfunnar. Sótt þann 28. ágúst af https://
www.mbl.is/greinasafn/grein/809161/ Sjá einnig grein höfundar „Af öryggi og
áræði. Samtímabókmenntir kvenna í Rómönsku-Ameríku“, Lesbók Morgunblaðsins,
24. júlí 2004. Sótt þann 28. ágúst af https://www.mbl.is/greinasafn/grein/810194/.
22 Rosa Perelmuter, Los límites de la femineidad en Sor Juana Inés de la Cruz, Madrid:
Iberoamericana, 2004.