Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2022, Qupperneq 118

DÓSAFRÍðA, FLAnDRARI OG HRjÁð DÓTTIR
117
Sagan dregur líka fram hvernig konur í láglaunastörfum strita gjarnan dag-
inn út og daginn inn án þess að fá laun við hæfi þannig að þær lifa jafnvel
undir fátækramörkum; líka þær sem ættu að fá bætur frá hinu opinbera eins
og Systa. Um leið minnir skáldverkið á hvernig sumir atvinnurekendur nýta
sér neyð fátækra kvenna sem vegna aðstæðna sinna eru knúnar til að taka að
sér illa borguð störf án þess að vita nákvæmlega hvað í þeim felst; samanber
starfssamninginn á taílensku. Ádeilan í Systu megin er hörð. Vinnuþrælkun,
mansal og fátækt eru fyrirbæri sem lifa góðu lífi í íslensku samfélagi þótt
margir kjósi að leiða þá staðreynd hjá sér. Í þessu samhengi er vert að nefna
að Steinunn hefur sjálf upplýst að þrátt fyrir yfirgnæfandi góða dóma og
kynningu hafi Systu megin ekki staðið undir söluvæntingum en hún telur að
ástæðuna fyrir því megi hugsanlega rekja til þess „að ekki svo margir hefðu
áhuga á að lesa um jafn-ósexí hlut eins og fátækt er – í bland reyndar við
mjög ósexí skort á kynlífi bókina út í gegn.“69
Þegar Systa er að því komin að skrifa undir starfssamninginn snýst henni
hugur. Hún vill ekki láta þröngva sér í hlutverk vinnukonunnar, læsast inni
á Kvennabrekku og segja skilið við eigið sjálfstæði. Fyrir vikið minnir hún á
persónuna nóru úr leikritinu Brúðuheimilið (1879) eftir Henrik Ibsen; þótt
efnhagsleg staða þeirra sé gagnólík. Undir lok leikritsins trúir nóra ekki
lengur á að hún sé fyrst og fremst eiginkona og móðir, eins og samfélagið
gerir ráð fyrir, heldur segist hún halda að hún sé „fyrst og fremst manneskja“
engu síður en eiginmaður hennar eða hún eigi að „minnsta kosti að reyna að
verða það.“70 Verkinu lýkur á því að nóra skellir hurðinni á heimili sínu og
segir um leið skilið við eiginmann sinn og börn til að lifa lífinu sem sjálfstæð
kona. En stóra spurningin er tekst henni það? Lesendur eða áhorfendur eru
skildir eftir í óvissu en ætla má að fyrir peningalausa konu sé framtíðin ekki
björt. Hið sama má segja um framtíð Systu þótt næstum tvær aldir skilji per-
sónurnar að og réttindi og frelsi kvenna hafi almennt stóraukist á norður-
löndum. Systa vill lifa lífinu sem frjáls og óháð manneskja en þótt ekki sé hægt
að kaupa frelsi eru peningar engu að síður grundvöllur sjálfstæðis; nauðsyn-
legir til að geta lifað af. Það má því spyrja: hvað verður um persónuna?
Leiksögunni lýkur á því að Systa yfirgefur Kvennabrekku og heldur út
kom einnig fram að hún teldi mansal falinn vanda í samfélaginu og tilfellin um það
væru mun fleiri en upp kæmust. Sjá Fanndís Birna Logadóttir, „Telur mansal falinn
vanda á Íslandi“, Vísir 26. október 2021, sótt 24. júní 2022 af https://www.visir.is/
g/20212174384d.
69 Steinunn Sigurðardóttir, „Er Systa til?“.
70 Henrik Ibsen, „Brúðuheimilið“, Leikrit I, Einar Bragi þýddi, Reykjavík: Ibsenút-
gáfan, 1995, bls. 121–208, hér bls. 204.