Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1965, Side 14

18
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
að öllu leyti mjög venjulegt að öllum frágangi. Sams konar um-
búnaður og afstaða milli mannsgrafar og hrossdysjar er áður þekkt
í mörgum íslenzkum kumlum. Hið eina, sem sérkennilegt er, er stað-
urinn, þar sem kumlið er langt frá bæjum og við fjallveg milli
héraða. Mætti láta sér til hugar koma, að kona þessi hefði dáið á
ferðalagi um Öxnadalsheiði og ef til vill verið langt að komin, svo
að ekki hefðu þótt tiltök að færa hana heim til sín til greftrunar.
Móti því mælir þó, að þetta kuml hefur ekki verið eina kumlið á
þessum slóðum. Beinin, sem fundust í malargryfjunni, þar sem
Mannabeinahóll var, eru að sögn Jóns Steffensens úr öðrum manni
stórvaxnari, áreiðanlega karlmanni. Þau eru lærleggur, partar úr
báðum mjaðmargrindarbeinum, spjaldbein og brot úr hælbeini.
Sennilega hefur hrosshryggjarliðurinn, sem fannst neðar í gryfj-
unni, þá verið úr hrosskumli, sem fylgt hefur þessari mannsgröf.
En vissulega hafa verið grafnar a. m. k. tvær manneskjur á þessum
slóðum, karl og kona, og minnka þá líkurnar fyrir því, að um sé að
ræða fólk, er dáið hafi á ferðalagi, en hitt aftur á móti líklegra, að
hér hafi verið venjulegur kumlateigur 1 heiðnum sið. Næsti bær er
Hálfdanartungur í Norðurárdal, og er þó langt þaðan og yfir háan
háls að fara. Virðist harla ósennilegt, eftir staðsetningu annarra
kumlateiga að dæma, að þetta geti verið kumlateigur frá Hálfdanar-
tungum. Vaknar þá sú spurning, hvort hugsanlegt sé, að bær hafi
verið hér á heiðinni í fornöld. 1 sjálfu sér er það ólíklegt, en þó ekki
óhugsandi, því að niður frá kumlstæðinu eru meðfram ánni grasi
grónar hallandi grundir, þar sem hægt hefði verið að rækta tún,
þótt ekki megi graslendið minna vera. Rétt ofan við kumlið er rúst
af litlu húsi eða rétt, en ekki virðist koma til mála, að þar hafi
nokkurn tíma verið bær. Spölkorn neðan við kumlstæðið er rústa-
bunga allmikil niðri við ána, en ekki virðist það hafa verið bær, og
telur Stefán Jónsson á Höskuldsstöðum víst, að þarna hafi verið
beitarhús frá Hálfdanartungum fyrr á tíð. Aðrar rústir er ekki um
að ræða, og hafi hér verið bær í fyrndinni, kemur tvennt til greina,
að skriður hafi hulið rústirnar eða þær séu undir beitarhúsarúst-
unum við ána. Þessu er þó aðeins varpað fram, og er hvorugt sér-
lega líklegt. Verður það enn um sinn óráðin gáta, hvernig stendur
á kumlum fornmanna á þessum stað á Öxnadalsheiði. Getið skal
þess, að Stefán á Höskuldsstöðum segir, að Skógarhlíð sé veður-
sælasti staður, sem hann þekki til á þessum slóðum.