Andvari - 01.07.1962, Side 105

ANDVARI
SKÚLI MAGNÚSSON OG IIPPHAF REYKJAVÍKUR
215
urunum er lieimilt að hafa verzlunarútibú í þeim héruðum, er liggja undir hvern
haupstað, einnig er þeim lcyft að útvega sér kaupvarning úr öllum ríkjum og
löndum konungs og senda vöru hvert á land sem þá lystir. Handverksmönnum
er einnig lieitið hæfilegum náðanæitingum, ef þeir vilja setjast að í kaupstöð-
um. Þeir hafa rétt til að gerast meistarar og selja smíðisgripi sína og vinnu á
sarna hátt og kaupmenn, en ekki rnega þeir hafa aðra kaupverzlun. I 20 ár eru
allir borgarar kaupstaða undanþegnir manntalsskatti, tolli og öðrum útlátum til
ríkisins. Timbur og annað byggingarefni til fyrsta tilbúnaðar kaupstaðanna á
Islandi skal flutt inn án innflutnings- og útflutningsgjalds. Byggingarstæðum
skal útbýtt borgurunum ókeypis á þann hátt, að þau séu eigi of náin livort öðru
og skal hverjum húsgrunni fylgja litið garðnæði.
Hin rausnarlegu „fríheit" kaupstaðatilskipunarinnar og afnárn einokunar
dældu nýju blóði í Reykjavík, sem hafði hnignað við hrömun iðnaðarstofnan-
anna. Svo sem áður er sagt höfðu verzlunarhús Hólmskaupstaðar verið í Effersey
síðan á 17. öld. Þau voru nú flutt á árunurn 1779 og 1780 til Reykjavíkur, og
var ástæðan meðal annars sú, að aðalforstjóri stofnananna hjó í íbúðarhúsi þeirra
(nr. 1) í Reykjavík, en hann var í sama mund verzlunarfulltrúi konungs. Verzl-
unarhúsin voru sett niður við sjó, í Grófinni, þar sem nú er Geysisverzlun.
Tæpurn þremur mánuðum eftir útkomu kaupstaðatilskipunarinnar var útmælt
land í heimajörð Reykjavíkur handa kaupstaðnum, 12. febrúar 1787. Svo sem
eðlilegt var hlutu byggingar iðnaðarstofnananna að ákvarða að miklu leyti marka-
línu kaupstaðarlóðarinnar: í vestri var markalínan dregin frá Sjóbúð við fjöruna
í suðurátt meðfram verksmiðjuhúsunum austan Grjótahjáleigu, þá hornrétt á
Lækinn í austur, meðfram Læknurn til sævar og síðan fylgt fjöruborðinu
vestur að Sjóhúð. Við þessa lóð var einnig hætt Amarhóli og heimalandi Arnar-
hólskots og loks Effersey. Þessar síðastnefndu jarðir missti Reykjavík að visu
brátt aftur um nokkurra áratuga skeið.
I maímánuði 1792 var gerð ný útmæling á kaupstaðarlóð Reykjavíkur og
var þá bætt við hana StuÖlakotshjáleigu og mestum hluta Skálholtskots. Ut-
mælingargerðin ber Ijóslega með sér, að umskipti em að verða í Reykjavík: enn
er byggðin mest þar sem standa hús stofnananna, með þeinr nöfnurn, er greina
frá iðju þeirri og handverki, sem þar hefur verið stunduð, en nýtt hverfi er að
rísa upp meÖfram sjónurn, verzlunarhús danskra kaupmanna, sem komið hafa
úr öllum löndum og ríkjum Danakonungs, frá Noregi, Slesvík og Danmörku,
til að njóta þeirra fríðinda, sem borgurum var heitið í kaupstaðatilskipuninni.
Llpp úr troðningi verzlunarþjóna og viðskipta myndast ný gata meðfram sjón-
um, fyrst kölluð Þvergata, þá Strandgata, nú Hafnarstræti, og liggur austan frá
Læk í vestur og myndar rétt horn við Aðalstræti, götutroðning verkafólksins í