Andvari - 01.07.1962, Síða 120

230
ÓLAFUR JÓNSSON
ANDVARI
ust lýsing bókarinnar að Thor freisti hér
millivegar milli skáldskaparþátta sinna og
ferðaþáttanna: bókin er tilraun til að gera
efnivið úr eigin lífi sem fullkomnust list-
ræn skil og bregða um leið upp svipmynd
Evrópu í dag.
Evrópulýsingu sína reynir Thor að
fylla og dýpka með því að skeyta inn í
sögu sína frásögn af þeim fræga doktor
universalis, Erasmusi frá Rotterdam. Hún
er í öðrum hluta bókarinnar, og móti
benni stendur þar lýsing á járnbrautar-
ferð höfundar frá Hollandi og suður til
Italíu; þetta byggingarlag finnst mér
skemmtilegt, og það lánast vel: þótt þessir
þættir virðist óskyldir á yfirborði falla
þeir vel saman í frásögninni, og andstæð-
ur þeirra auka henni fyllingu og líf. Idafi
ég skilið rétt hlutverk Erasmusar í verk-
inu er honum ætlað að vera þar tákn og
fulltrúi fornfrægrar menningar Evrópu,
með kostum og göllum; hún er höfundi
einkar hugstæð þótt vissulega sé hann
gagnrýninn á margt í yfirborðssvip henn-
ar. Kannski má segja að þetta lánist:
Erasmus er skemmtileg persóna í bókinni
og þáttur hans glöggur og ánægjulegur
aflestrar þótt ekki eflist lesanda þar nýr
skilningur á manninum Erasmusi eða
verki bans. En á hitt er líka að líta að
þessi saga er engin „evrópulýsing" nema
þá á yfirborði og að tilefni; eins og marg-
ur annar góður höfundur er Thor einatt
að skrifa um sjálfan sig, og þessi óbeina
sjálfslýsing hans í formi „ferðasögunnar"
cr ekki sízt athygli verð. Mér er ekki
grunlaust um að í framtíðinni eigi menn
oft eftir að leita til þessarar bókar þegar
kanna skal hin innri rök að ritmennsku
Thors Vilhjálmssonar. En fyrst og fremst
er þó Svipir dagsins, og nótt unnið og
fágað listaverk. Og víkur þar enn að því
sem athyglisverðast er um verk Thors:
stílnum,
Eins og áður var sagt er frásagnarhátt-
ur Thors jafnan mjög persónulegur, still
hans taminn og agaður, og ævinlega mjög
fjarri því að vera hversdagslegur, „alþýð-
legur“. Stíll Thors hefur stefnt í eina átt
frá upphafi, og má fylgja þróun hans
bók frá bók; það er fljótsagt að mér virð-
ist Thor aldrei hafa náð jafnlangt í stíl-
viðleitni sinni og í hinni nýju bók, aldrei
haft fullkomnari tök á máli, formi og
efnivið í senn. Myndauðgin er höfuð-
cinkenni á stíl Thors, hann leitar stöðugt
hinnar skörpu, hnituðu rnyndar sem segir
meira í einni andrá en langt lausamál.
Að þessu leyti er aðferð hans náskyld
aðferð ljóðskáldsins, en þar fyrir er Thor
ekki ljóðrænn höfundur: sjálf tilfinning
hans fyrir manninum og stöðu hans í
heiminum er söguleg að eðli. Það sem
,,gerist“ í þáttum Thors skiptir lengstaf
litlu máli, framvinda atburðarásar er hon-
um aukaatriði, en viðleitni hans er ævin-
lega söm: uppmálun mannsins í heimin-
um þann dag í dag. Allt þetta á með
sínurn hætti við um ferðaþætti Thors og
greinir ekki síður en skáldverkin, nemn
að í þcssum skrifum er ritháttur hans
oft frjálslegri, nær blaðamennsku en í
skáldskaparþáttunum; þótt blaðamennska
Thors sé oft dágóð er hún þó ekki sögu-
leg í þessu sambandi. Og greinarnar fara
heldur ekki varhluta af þeirn lýtum og
kækjum sem stundum spilla stíl Thors:
myndvísin getur brugðizt honum, frá-
sögnin orðið ofhlaðin og forskrúfuð, setn-
ingalag hans, sem löngum er þungt í
vöfum, orðið knúsað og óeðlilegt úr hófi
fram, orðin hlaðizt upp í hröngl á síðun-
um. Þá er scm stíllinn gerist sjálfvirkur,
mali áfram án tillits til innihaldsins sem
er orðið úti í orðagnýnum, höfundurinn
gnístir tönnum framan í lesanda sinn, en
talar ekki lengur til hans. Ekki er síður
athyglisvcrt að hin ríka stílfærsla og festu-