Andvari - 01.03.1969, Qupperneq 51

ANDVARI
LJÓS ÚR AUSTRI
49
auð í dauðra manna gröfum, freistuðust til að ætla, að allt þetta gæti fremur
orðið til gagns þeim, sem enn voru ofar moldu.
Rósettu hellan.
Egyptaland hefir þó lagt fornleifavísindunum til annað miklu merkilegra en
pýramídana og allt grafaglingur. En það er Rósettu hellan, svo nefnda, sem liðs-
foringi í hersveitum Napóleons fann við Nílarósa árið 1789. En hún er þannig
til komin, að prestar við Memfishofið ákváðu að láta semja þakkarávarp til þá-
verandi konungs, Ptólemeusar V (um 203-181 f. Kr.), og höggva það á stein-
flögu. Ákveðið var, að ávarpið skyldi skráð á þremur tungumálum. Efst á hell-
unni er það ritað á helgiletri prestanna; í miðju á demotísku, alþýðumáli Egypta,
sem þá hafði verið á vörum fólks um nokkrar aldir, en neðst á grísku. En það
var einmitt gríski textinn, sem reyndist lykillinn að hinni gleymdu þjóðtungu
Egypta. Eftir langa rannsókn tókst frönskum og sænskum fræðimönnum að ráða
rúnir efri textanna með hliðsjón af þeim gríska, finna allt egypzka stafrófið og
loks að semja orðabók og málfræði yfir þessa gleymdu þjóðtungu. Þannig var
sextán alda gömul gáta ráðin, og gleymd þjóðarsaga Egypta opnaðist vítt til
veggja. Var þetta hinn glæsilegasti sigur, bæði á sviði málvísinda og fomaldar-
fræði.
PALESTÍNA
„Landið helga“, sem svo er nefnt, var fyrsti vettvangur fornleifarannsókn-
anna. Á þessari landræmu fyrir botni Miðjarðarhafsins er talið að megi rekja
þroskasögu mannsins aftur á bak um aldaraðir, allt til 4500 f. Kr. Er landið því
eins konar gullnáma fyrir fornfræðinga, enda hafa bæði öflug félög og einstakir
auðmenn unnið kappsamlega að uppgreftri þar nú í meira en heila öld. Menn
gengu að þessum störfum með sérstökum áhuga vegna hinnar merku og sérstæðu
sögu landsins. Eins og áður er tekið fram, var í fyrstu efnt til fornleifarannsókna
í Palestínu, vegna þess að menn töldu, að á þann hátt mundi unnt að sanna vís-
indalega frásögur Ritningarinnar. Þetta hefir tekizt að því leyti, að fjöldi staða,
sem Ritningin fjallar um, hefir komið í Ijós, og er hin sögulega umgjörð hinnar
helgu hókar þannig staðfest. En augljóst er, að fornminjar geta aldrei „sannað"
neitt um kenning eða siðgæði. Þegar bezt lætur, gefur fornleifafræðin hugmyndir
urn hugsunarkerfi þjóða og það þroskastig, sem þær eru á á ýmsum tímum. En
þar sem meginþráðurinn er staðfestur á ytra borðinu, verður auðveldara að leggja
trúnað á vitnisburð helgiritanna sjálfra um lifnaðarháttu og andlegan þroska
þeirra þjóðflokka, sem sagan fjallar um. Er það álit flestra fræðimanna, að forn-