Andvari - 01.03.1969, Page 106

104
JAKOB BENEDIKTSSON
ANDVABI
legu. Erfingjar hans fólu nú Konráði að halda orðabóharverkinu áfram, og vann
hann að því enn í sjö ár ásamt nokkrum íslenzkum aðstoðarmönnum, en meðal
þeirra voru Gísli Magnússon, síðar latínuskólakennari, Eiríkur Jónsson, Bene-
dikt Gröndal o. fl. Árið 1854 var handritið að mestu tilbúið, en þá höfðu erf-
ingjar Cleasbys misst þolinmæðina og heimtuðu að fá handritið til Englands í
því ástandi sem það þá var í. Síðan lá það þar í salti í tíu ár og var ekkert að-
hafzt til þess að ganga frá því til prentunar. En árið 1864 var Guðbrandur Vig-
fússon ráðinn til að búa handritið til prentunar; hann gekk að því með sínum
venjulega dugnaði og lauk því á næstu árum, svo að orðabókin kom út á árunum
upp úr 1869 og var að fullu lokið 1874. Guðbrandur breytti tilvitnunum, sem
oft vom til handrita, í tilvísanir í útgáfur sem út höfðu komið síðan byrjað var
á orðahókinni, stytti sumar greinar nokkuð, en jók ýmsu við, ekki sízt orðum úr
síðara máli. í því efni hafði hann engin kerfisbundin söfn að styðjast við, svo
að þessar viðbætur voru fremur handahófskenndar; sum þau orð sem Guð-
brandur tilfærir svo sem orð úr nýmáli eru í rauninni kunn allt aftur í fornt mál,
og í öðrum tilvikum er ekki ljóst að orðum verði ekki fundinn staður í fornrit-
um. Þessar viðbætur Guðbrands hafa því stundum leitt erlenda menn á villi-
götur. Hitt var öllu leiðara, að þegar bókin kom út var í formála hennar allt gert
til að draga úr starfi Konráðs við orðabókina, en þeim Cleasby og Guðbrandi
gefin dýrðin. Formálinn var runninn undan rifjum erfingja Cleasbys, og hefur
vafalaust átt að vera málsvöm fyrir framkomu þeirra við Konráð, þar sem hann
hafði hvergi fengið nærri að koma endanlegri gerð bókarinnar. Þetta lögðu margir
íslendingar Guðbrandi til lasts, en Konráð lét aldrei neitt uppi um málið opin-
berlega. í rauninni var ekki að fullu skýrt frá þætti Guðbrands í orðabókarverk-
inu fyrr en í formála Sir Williams Craigies við endurprentun orðabókarinnar
1957. Sir William hafði athugað hvemig málinu var háttað, og styðst það sem
hér hefur verið sagt við orð hans. Orðabók þessi er ávrllt kennd við Cleasby og
Guðbrand Vigfússon, en af því sem nú hefur verið sagt er ljóst að Konráð og
samverkamenn hans unnu meginhlutann af verkinu sem að baki orðabókarinnar
liggur.
Þessi orðabók var mikill merkisviðburður i sögu íslenzkrar orðabókagerðar.
Þama var í fyrsta sinn saman kominn mjög verulegur hluti orðaforðans úr ís-
lenzkum fornritum; þýðingar voru á heimsmáli, og þær vom yfirleitt nákvæmar,
og allt skipulag orðabókarinnar greinargott og handhægt. Helzti galli bókarinnar
er að dæmin eru ekki alltaf nákvæm, þar sem efninu var oft safnað úr ófull-
nægjandi útgáfum. Bókin er stöðugt til mikils gagns, enda hefur hún verið endur-
prentuð, þó að notagildi hennar hafi rýrnað vegna þess að meginið af þeim út-
gáfum sem til er vitnað em nú úreltar og aðrar betri komnar í staðinn. Hinsvegar