Andvari

Árgangur

Andvari - 01.03.1969, Síða 109

Andvari - 01.03.1969, Síða 109
ANDVARI ÍSLENZK ORÐABÓKARSTÖRF Á 19. ÖLD 107 orðabók Fritzners, sem áðan var drepið á, var fornmálsorðaforðinn úr þessum söfnum tekinn upp, svo að þau höfðu ekki lengi sjálfstætt gildi. Merkilegra var þriðja safnið, sem kom út 1890—97. Það er fyrirferðarmikið safn, nærri 1400 bls., og geymir framar öllu orð sem safnað var úr bókum frá 19. öld og lokum 18. aldar. Dæmi eru tilfærð við hvert orð, en safnið var ekki sjálfstæð orðabók, beldur hugsað sem viðbót við orðabók Björns Halldórssonar, og aðeins tekið tillit til þeirra merkinga sem fram komu í dæmunum. Allt um það var það þetta feiknalega merkilegt safn, sem ennþá heldur gildi sínu. Að vísu er orðaforðinn tekinn upp í orðabók Blöndals, en aðeins fátt eitt af dæmunum er tilfært. 1 fram- baldi af safni Hallgríms Schevings var þetta safn meginheimild Blöndals um mál 19. aldar, og má fullyrða að starf Jóns Þorkelssonar hafi átt verulegan þátt í því að söfnun Blöndals til orðabókar sinnar gekk svo greiðlega sem raun varð á. Jón Þorkelsson vann mörg önnur merkileg störf í íslenzkum málfræði- rannsóknum með frábærri elju, sífellt í hjáverkum frá tímafreku kennaraemb- ætti, og hann kom árangri þessara starfa á prent, en mun þó lítil eða engin laun hafa þegið fyrir. En hann lét síður en svo niður falla það merki sem þeir Hall- grímur Scheving og Sveinbjöm Egilsson höfðu reist við latínuskólann á fyrri hluta aldarinnar. Á það var minnzt hér á undan að Hallgrímur Scheving hefði safnað allmiklu af orðum úr mæltu máli. Á þvílíkri söfnun varð ekki framhald að neinu marki fyrr en Björn M. Olsen kom til sögunnar. Á árunum 1884—93 hafði hann nokkurn styrk úr Carlsberg-sjóði til orðasöfnunar úr mæltu máli; hann ferðaðist þá víðs vegar um land og safnaði mjög verulegum orðafjölda af munni manna. Onnur störf kölluðu þó að honum, svo að honum vannst aldrei tími til að vinna úr söfnum sínum, en hann arfleiddi Sigfús Blöndal að þeim, og allur obbinn af því sem hann safnaði komst inn í orðabók Blöndals, og er mikið af þeim orðum sem þar eru merkt einstökum héröðum runnið frá safni Björns. I orðasöfnum Jóns Þorkelssonar var tekið upp margt nýyrða úr bókum frá 19. öld. Mikill fjöldi þeirra var og hagnýttur í dansk-íslenzkri orðabók Jónasar Jónassonar, sem út kom 1896. Hún átti mikinn þátt í að festa fjölmörg nýyrði í sessi, þó að vissulega sé þar talsvert af orðum sem aldrei hafa unnið sér hefð í málinu. Að þessari bók stóðu ýmsir málhagir menn, auk Jónasar Jónassonar, svo sem Steingrímur Thorsteinsson og Pálmi Pálsson, en ekki sízt Björn Jónsson ritstjóri. Þessi bók hafði þann kost umfram orðabók Konráðs að þar var reynt að þýða hvert orð með einu orði eða mörgum samheitum, en forðazt að skil- greina orðin í þýðingar stað. Við það varð bókin handhægari í notkun, auk þess sem hún var hentugri að stærð og ódýrari en hók Konráðs. Talsvert af danska orðaforðanum í bók Konráðs var auk þess úrelt, og fjölda nýrra danskra orða var
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171
Síða 172
Síða 173
Síða 174
Síða 175
Síða 176
Síða 177
Síða 178
Síða 179
Síða 180
Síða 181
Síða 182
Síða 183
Síða 184
Síða 185
Síða 186
Síða 187
Síða 188

x

Andvari

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.