Andvari - 01.01.1978, Side 16

14
HALLDÓR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
Það var skylda ungmennafélagans að vera fullkominn rnaður, andlega
og líkamlega, til þess að vera fær um að vinna þjóð sinni gagn.
Eg hef oft hugleitt það síðan, hvað lítið við ungmennafélagarnir viss-
um í raun og veru. A nútíma mælikvarða var allt okkar tal og trú draum-
órar, hlandið eldmóði hugsjónarinnar, sem vissi nokkurn veginn, hvað
takmarkið var, en næstum ekki neitt, hvaða leið átti að fara til að ná
því. —
En lífsreynsla mín hefur kennt mér það, að draumórarnir eru stundum
meiri raunveruleiki en allt annað og hlind trú sér stundum miklu skarpar
og lengra en þeir, sem alsjáandi teljast.
— Draumóramönnunum svokölluðu hefur orðið að trú sinni. — Það
er söguleg staðreynd, að breytingar þær, sem urðu í íslenzkum stjórn-
málum 1927, var bylting, sem ungmennafélagshreyfingin olli. Framfara-
áhuginn, sem ungmennafélögin höfðu vakið með þjóðinni, var þá orðinn
svo sterk alda, að hún har tvo foringja ungmennafélaga upp í æðstu
valdastóla. — Upp frá þessu hefst hið mikla framfaratímabil, sem staðið
hefur síðan.“
Þessi ræðubrot skýra feril og mótun Hermanns Jónassonar. Hann vissi,
að ríkisstjórn Tryggva Þórhallssonar hafði gjörbreytt aðstöðu alþýðufólks
til skólanáms. A mörgum sviðum var unnið að því að láta hugsjónirnar
rætast. Hann kaus sér að eiga hlut að framhaldi þess í samstarfi við þá,
sem fyndu leiðir til að ná takmarkinu.
Reynslan kennir margt og menn endurskoða jafnan stöðu sína og
stefnu í ljósi hennar. Á bæjarfulltrúaárum Hermanns Jónassonar varð hann
fyrir þeirri reynslu, sem festi og herti pólitíska lífsskoðun hans.
Hann var bæjarfulltrúi og lögreglustjóri 9. nóvember 1932. Við þann
dag og atburði hans verður nokkuð að dvelja.
Atvinnuleysi var mikið, og bærinn hélt uppi nokkurri atvinnubóta-
vinnu, sem miðlað var milli þeirra, sem verst voru settir. Ekki var þetta
samfelld vinna nema fyrir þá, sem höfðu ómegð í meira lagi. Nú hafði meiri-
hluti bæjarstjórnar hugsað sér að lækka kaupið í atvinnubótavinnunni.
Hvort tveggja var, að þeir sem lifðu á þessari vinnu voru illa aflögufærir
til að mæta tekjurýrnun og líklegt þótti, að þetta væri hugsað sem upphaf
almennrar kauplækkunar. Varð því fjölmenni við Góðtemplarahúsið, þar
sem bæjarstjórn hafði íund, og kauplækkuninni kröftuglega mótmælt.
Urðu æsingar svo miklar, að ekki var fundarfriður og sló í bardaga og
meiddust margir og sumir alvarlega, bæði lögregluþjónar og upphlaups-